لجن فاضلاب، در حقیقت نوعی محصول فرعی مهم در فرآیند تصفیه فاضلاب است. در طول فرآیند تصفیه ، مواد جامد و مایع جدا شده ، مایعات به رودخانه یا دریا تخلیه شده و مواد جامد باقیمانده باید به طور مناسبی دفع شوند. با توجه به خواص کودی لجن و استفاده از آن در کشاورزی ، جنگلکاری ، احیای اراضی و.. و نیز صنعتی شدن شهرها و وجود آلاینده های میکروبی ، شیمیایی ، تخم انگلها ، عناصر و ترکیبات سمی آلی و معدنی و ... در لجن و نیز استفاده بی رویه از آن ، موجبات آلایندگی فزاینده آبهای سطحی و زیرزمینی خاک فراهم شده و در زنجیره غذایی و آلودگی انسان قرار گرفته است. با توجه به گسترش تصفیه خانه های فاضلاب شهری و روستایی در کشور ، در سالهای آینده دفع و استفاده از لجن ، موضوع مورد توجهی خواهد بود. همچنین با توجه به استفاده از آن در کشاورزی و مشکلات بوجود آمده در کشور مانند بیماری وبا ، نیاز به تحقیق و بررسی در مورد چگونگی دفع و کیفیت لجن در تصفیه خانه های فاضلاب موجود احساس می شود. هدف از این تحقیق ، بررسی وضعیت دفع لجن حاصل از تصفیه خانه فاضلاب شهر تهران و مقایسه کیفیت آن با تاکید بر ویژگیهای بیولوژیکی برای استفاده در زمین در برخی تصفیه خانه های تهران و مقایسه آن با استانداردهای معتبر جهانی است. این اهداف در قالب مراحل مختلف دنبال شده است. این مراحل عبارتند از : (1) نمونه برداری از بسترهای خشک کن تصفیه خانه های فاضلاب تهران (2) اندازه گیری پارامترهای مختلف با استفاده از مراجع معتبر (3) بررسی آماری داده های مورد نظر با استفاده از نرم افزار آماری spss برای یافتن ارتباط احتمالی بین پارامترهای مختلف در نمونه های گرفته شده از بستر خشک کن تصفیه خانه ها (4) به دست آوردن بهترین گزینه دفع لجن برای تصفیه خانه های فاضلاب تهران با استفاده از روش مدیریتی. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که میزان کلیفرم مدفوعی در تصفیه خانه شوش کمترین مقدار کلیفرم مدفوعی ( 103 ×1/3 mpn بر گرم جامدات خشک) و درتصفیه خانه شهید محلاتی بیشترین مقدار کلیفرم مدفوعی (104×2/4 mpn بر گرم جامدات خشک) را دارد. با توجه به نتایج به دست آمده ، لجن این تصفیه خانه ها در کلاس b استاندارد epa قرار می گیرند بنابراین این لجنها برای مصارفی مانند چمن زمینهای بازی ، باغچه های خانگی ، گلدانها و فروش به صورت بسته بندی برای مصارف مختلف مناسب نبوده و برای سایر مصارف باید محدودیتهای ذکرشده استاندارد epa مورد توجه قرار بگیرند. همچنین نتایج حاصل از بررسی آماری نشان داد که بهترین ارتباط آماری بین مقادیر تخم انگل و کلیفرم مدفوعی ، با ضریب همبستگی پیرسون 0/952 برقرار شده است و این در حالی است که ضعیفترین ارتباط بین مقادیر کدورت و درصد مواد ثابت با مقدار ضریب همبستگی 750/0 ، مشاهده شده است. همچنین با استفاده از روش مدیریتی ، گزینه های استفاده از لجن در جنگلکاری و احیای اراضی و فرآوری لجن به عنوان بهینه ترین گزینه های دفع لجن برای تصفیه خانه های فاضلاب تهران به دست آمدند. بنابراین با توجه به نتایج به دست آمده پیشنهاد می شود که بازنگری اساسی در فرآیندهای تصفیه و دفع لجن برای بهتر شدن کیفیت لجن این تصفیه خانه ها انجام شود و محدودیتهای استفاده از کود در محصولاتی که مستقیما در تماس با آن هستند رعایت شود تا بتوان از خطرات احتمالی ، تا حد مناسبی جلوگیری کرد.