امام خمینی (ره) به عنوان مفسر، فقیه، فیلسوف و مصلح اجتماعی در مباحث مختلف علمی از جمله مسائل فقهی، اصولی، حدیثی به تفسیر آیات توجه جدی نموده است. اگرچه از ایشان تفسیری مدون برجای نمانده است.در راستای تبیین جایگاه علمی امام خمینی(ره) نگارنده کوشیده است تا اندیشه های قرآنی وتفسیری وی را به تصویر بکشد. امام خمینی(ره) از جمله صاحب نظرانی است که بر جامعیت، جاودانگی وپیوستگی و انسجام متقن قرآن کریم تأکید کرده و معتقد است قرآن از چنان مراتب معنایی برخوردار است که بخشی از معارف عمیق آن تنها برای معصومان علیهم السلام قابل دست یابی است.

موضوع مورد مطالعه این تحقیق قانونمندی های اجتماعی و به تعبیر اسلامی «سنت» های اجتماعی در محدوده قرآن کریم و سخنان امیرالمومنین به ویژه در نهج البلاغه می باشد. سنن الهی در ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر می باشند برای فهم بهتر این ارتباط تمام سنت هایی را که بررسی شده است در ذیل دو سنت کلیدی استخلاف و آزمایش قرار داده شده اند و سنن دیگر مصادیق این دو سنت برشمرده شده اند، مصادیق سنت استخلاف: سنت تغییر، سنت هدایت، سنت امداد می باشد و مصادیق سنت امتحان: سنت ارسال رسل، سنت امهال و استدارج، سنت مکر، سنت مجازات می باشد. سنت ها در قرآن کریم به صورت کلی بیان شده است و در کلام امیرالمومنین × به تبیین و تفسیر سنت ها وبیان مصادیق، با توجه به شرایط ومقتضیات زمان برای ارشاد وهدایت مردم بیان شده است.

نظام ولایت تکوینی شعبه ولایت مطلقه الهی است که در تمام شئون و مراتب هستی جاری است. این نظام بر مبنای براهین علم، قدرت، مالکیت و صمدیت خداوند، در مرتبه اول متشکل از سه نظام دیگر یعنی نظام سنت های الهی، نظام اسباب و مسببات و نظام اسماء و صفات الهی می باشد که مجاری تحقق آن را شکل می دهند.