به منظور بررسی اثرات کلسیتریول و عصاره هیدروالکلی ریشه گیاه دارویی بوزیدان (withania somnifera) بر عملکرد، پاسخ ایمنی، ریخت شناسی روده و استخوان، معدنی شدن و استحکام استخوان جوجه های گوشتی چند آزمایش انجام شد. تیمارها در قالب فاکتوریل (2×3×2) شامل جیره کنترل مثبت با سطح کافی کلسیم و کنترل منفی (کاهش 30 درصدی سطح کلسیم)، 3 سطح عصاره بوزیدان (صفر، 75 و 150 میلیگرم در کیلوگرم جیره) و 2 سطح کلسیتریول (صفر و 5/0 میکروگرم در کیلوگرم جیره) بود. تعداد 600 قطعه جوجه گوشتی نر یکروزه راس 308 بصورت تصادفی در 60 پن و 10 پرنده در هر کدام توزیع گردید. هر تیمار دارای 5 تکرار (50 پرنده در هر تیمار) بود. جیره های آزمایشی بطور نامحدود در اختیار جوجه ها از 1 تا 42 روزگی قرار گرفت. در 21 و 42 روزگی یک پرنده از هر تکرار کشتار و هر دو استخوان درشت نی جدا گردیدند. تیمارهای غذایی مصرف خوراک و ضریب تبدیل غذایی را تحت تاثیر قرار ندادند. بیشترین افزایش وزن در 42 روزگی (75/2475 گرم) در پرندگانی که از سطح کافی کلسیم مکمل شده با 75 میلیگرم در کیلوگرم عصاره بوزیدان تغذیه شده بودند ثبت گردید (05/0>p). در سطوح کمتر کلسیم جیره ابقای کلسیم و فسفر بطور معنی داری بیشتر بود (به ترتیب 01/0>p و 05/0>p). مکمل سازی 150 میلیگرم در کیلوگرم عصاره بوزیدان بطور معنی داری ابقای کلسیم در پرندگانی را که جیره کنترل منفی (09/83 درصد) دریافت کرده بودند را در مقایسه با کنترل مثبت (35/66 درصد) افزایش داد (01/0>p). صرف نظر از سطح کلسیم جیره، استفاده از 75 میلیگرم در کیلوگرم عصاره بوزیدان به همراه 5/0 میکروگرم در کیلوگرم کلسیتریول بطور معنی داری ابقای کلسیم را بهبود داد (01/0>p). آزمایشات پاسخ ایمنی هومورال نشان داد که کاهش 30 درصدی سطح کلسیم جیره باعث کاهش تیتر آنتی بادی کل می گردد (01/0>p). عصاره هیدروالکلی ریشه بوزیدان در سطح 150 میلیگرم فقط باعث افزایش تیتر ایمونوگلوبولین g در تست اولیه گردید (01/0>p). آزمایش ایمنی سلولی تست cbh نشان داد که مکمل سازی عصاره بوزیدان و کلسیتریول هیچ تاثیری بر ضخامت پرده بین انگشتان ندارد. اطلاعات ریخت شناسی روده نشان داد که مکمل سازی کلسیتریول در جیره باعث کاهش طول پرز در 21 روزگی و کاهش عرض آن در 42 روزگی می گردد (05/0>p). کاهش 30 درصدی سطح کلسیم جیره منجر به کاهش عمق کریپت در مقایسه با گروه کنترل مثبت گردید (01/0>p). در 21 روزگی، میزان کلسیم درشت نی در پرندگانی که عصاره بوزیدان مصرف کرده بودند در مقایسه با گروه کنترل بیشتر بود (05/0>p) در حالیکه هیچ گونه اثری در روز 42 مشاهده نگردید. میزان کلسیم درشت نی پرندگانی که جیره کنترل منفی مکمل شده با 75 میلیگرم بوزیدان و 5/0 میکروگرم کلسیتریول دریافت کرده بودند مشابه با آنهایی بودند که فقط 150 میلیگرم عصاره بوزیدان مصرف کرده بودند. مکمل سازی کلسیتریول در جیره بطور معنی داری کلسیم درشت نی و عرض منطقه معدنی آنرا در 42 روزگی افزایش داد (05/0>p). استفاده از عصاره بوزیدان نیز بطور معنی داری نیروی شکاف و سختی استخوان را افزایش داد (به ترتیب 01/0>p و 05/0>p). مکمل سازی کلسیتریول منجر به کاهش عرض منطقه تکثیر در سن 21 روزگی گردید. کاهش کلسیم جیره بطور معنی داری عرض منطقه معدنی و ضخامت بخش قشری را در این سن کاهش داد. آزمایشات نشان داد که استفاده از عصاره بوزیدان اثرات مثبتی بر ابقای کلسیم، کلسیمی شدن استخوان و خصوصیات مکانیکی آن داشته و بر عملکرد پرنده تاثیر منفی ندارد. از طرفی اثرات همکوشی میان عصاره بوزیدان و کلسیتریول بر ابقای کلسیم و کلسیمی شدن استخوان مشاهده گردید.