نام پژوهشگر: سیده زینب صالحی ساداتی
سیده زینب صالحی ساداتی محسن جوادی
بخشایش یکی از پدیدارهای اخلاقی مهم است که از منظر اخلاقی و فلسفی تأملات فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. فیلسوفان مختلف از یونان و روم باستان گرفته تا قرون وسطا، دوره جدید و دوره معاصر در باب آن به تفصیل سخن گفته اند. بخشایش هرگز، به عنوان یک فضیلت اصلی، در زمره فضایل چهارگانه ای که فیلسوفان یونان به آن می پرداختند طرح نشده است؛ هرچند هم فیلسوفان بزرگ یونان و هم فیلسوفان رومی تا حدودی به این بحث توجه داشته اند. با ظهور مسیحیت، تحت تأثیر تعالیم مسیح، این فضیلت بیشتر محل توجه واقع می شود و در قرون وسطا تجلی بیشتری می یابد. در دوره جدید نیز دیگر فیلسوفان در ضمن آثار خود به این بحث پرداخته اند، تا اینکه در دوران معاصر، به دلیل تشدید سکولاریسم و نیز تحت تأثیر وقایعی که در قرن بیستم، به ویژه در دو جنگ جهانی و پس از آن اتفاق افتاد، این بحث قوت گرفت و تأملات نظری فراوانی را رقم زد. برخی تحت تأثیر مسیحیت بر نامشروط بودن بخشایش و بخشایش افراطی استدلال می کردند؛ در مقابل عده ای معتقد بودند بخشایش همواره فعلی اخلاقی نیست و باید مشروط باشد. تقابل این دیدگاه ها مباحث مختلفی را پیش کشید. در این رساله می کوشیم پس از تبیین مفهومی بخشایش و تعیین مرز آن با سایر پدیدارهای مشابه، پیشینه این بحث را در تاریخ فلسفه اخلاق دنبال کنیم. سپس انواع بخشایش را طرح می کنیم و پس از آن به مهم ترین مباحثی که از منظر فلسفه اخلاق به صورت هنجاری و ارزیابانه در خصوص بخشایش طرح شده است خواهیم پرداخت، که عبارت اند از: نسبت بخشایش با فضیلت، وظیفه، مسئولیت اخلاقی؛ سازگاری یا ناسازگاری بخشایش با عدالت و نسبت آن با انتقام و مجازات؛ اخلاقی بودن یا نبودن بخشایش، ادله موافقان و مخالفان بخشایش و ... . درنهایت نیز مروری بر ابعاد الاهیاتی و مابعدالطبیعی بخشایش خواهیم داشت. گرچه این رساله بیشتر عهده دار تبیین جایگاه این موضوع در فلسفه اخلاق غرب است و بیشتر به طرح اصل مسئله و دیدگاه های مطرح در این زمینه می پردازد، اما می توان دستاورد اصلی آن را تحلیل مفهومی جامعی دانست که از مفهوم بخشایش ارائه کرده است. همچنین ادله موافقان و مخالفان بخشایش، در این رساله به تفصیل طرح و بررسی شده است. عمده مباحث این رساله در حوزه فرااخلاق و اخلاق هنجاری است و عمدتاً از دو روش تحلیل و توصیف در نگارش آن استفاده شده است.