چکیده در علوم سنتی اساس آفرینش وماده المواد تشکیل دهنده عالم را چهار عنصر آتش ، هوا، آب و خاک می دانستند. هر کدام از این چهار عنصر دارای مزاج می باشند: آتش: گرم و خشک؛ هوا: گرم و تر؛ آب: سرد و تر؛ خاک: سرد و خشک.از تاثیر و تاثر این چهار عنصر مرکبات عالم با مزاجهای نه گانه بوجود می?آید.انسانها نیز دارای مزاجند. وجود عناصر اربعه با کمیت و کیفیت متفاوت در وجود انسان ها باعث ایجاد تفاوتهای جسمی و اخلاقی رفتاری در بین افراد مختلف شده که شناخت مزاج هر شخص نقش مهمی در تحلیل و بررسی بازتابهای اخلاقی و رفتاری افراد دارد. لذا این پژوهش به دنبال پاسخ به این سوالات که وضعیت مزاجی فرد چه رابطه ای با ویژگی های اخلاقی - رفتاری او می تواند داشته باشد؟ و وضعیت مزاجی چه رابطه ای با تعلیم و تربیت می تواند داشته باشد؟ با هدف بررسی تأثیر وضعیت مزاجی برویژگیهای اخلاقی رفتاری افراد و رابطه ی آن با تعلیم وتربیت صورت گرفته است. روش انجام آن توصیفی – تحلیلی بوده است که در آن، با مراجعه به منابع اصلی یعنی کتب طب سنتی ایرانی- اسلامی، مطالب لازم و مرتبط جمع آوری شده و بعد با توجه به سایر منابع مرتبط با طب سنتی و آفرینش انسان و تعلیم وتربیت، به تحلیل آنها پرداخته شده است. نتایج تحقیق مبیّن آن است که در باب خصوصیات اخلاقی رفتاری مزاجها، مسئله تهذیب نفس موثر است. خصوصیات روحی گفته شده موقعی واقعا بروز خواهد کرد که فرد تهذیب نفس نکرده باشد، و خودش را با همان حالات بر آمده از مزاج عادت داده باشد و در پی اصلاح خویش بر نیامده باشد. اگر کسی بخواهد می تواند با تهذیب نفس و مراقبه خصوصیات منفی مزاجی خود را کنترل کند. خصوصیات اخلاقی رفتاری مزاجها با توجه به بستری که فرد در آن رشد می کند، تغییر می کند ودر یک جهت خاص حرکت می کند. نکته دیگر اینکه آنچه که در مورد اخلاقیات امزجه به دست آمد، مطلق نیست بلکه عوامل مختلفی می تواند آنها را تغییر دهد؛ مثلا تهذیب نفس، شرایط خانوادگی، تربیت، ژنتیک... در نهایت می توان چنین نتیجه گرفت که رابطه ی مزاج شناسی و تعلیم و تربیت یک رابطه ی دو سویه است؛ از طرفی مزاج هر فرد بر ویژگیهای اخلاقی رفتاری و استعدادها و تواناییها و علایق فرد تأثیر گذار است که در تعلیم و تربیت باید در نظر گرفته شود و از طرف دیگر به وسیله ی تعلیم و تربیت می توان ویژگیهای اخلاقی رفتاری منفی هر مزاج را اصلاح کردو ویژگیهای مثبت را تقویت و تثبیت کرد. واژگان کلیدی: ارکان، مزاج،اخلاط، تعلیم و تربیت