چکیده آمونیوم غیرتبادلی در خاک ها یک منبع مهم نیتروژن است که به آهستگی در دسترس گیاهان قرار می گیرد. یک مطالعه آزمایشگاهی بر روی آزادسازی آمونیوم غیرتبادلی از نمونه های اشباع شده با کلسیم شش سری مختلف خاک های استان گلستان توسط کلرید کلسیم، کلرید پتاسیم و کلرید سدیم در زمان های 25/0 تا 384 ساعت صورت گرفت. همچنین آزمایش سینتیک جذب آمونیوم با استفاده از محلول آمونیوم کلرید 100 میلی گرم بر لیتر در زمان های مذکور انجام گرفت. به منظور بررسی تغییرات نیتروژن معدنی خاک و میزان جذب ازت توسط گیاه یک آزمایشی مزرعه ای در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی شامل چهار سطح (0، 100، 200 و 300 میلی گرم بر کیلوگرم) از منبع اوره با سه تکرار در یک سیستم کشت متوالی گندم-برنج انجام شد. میزان آمونیوم غیرتبادلی آزاد شده از خاک ها بطور معنی داری متفاوت بود. بیشترین میزان آزادسازی آمونیوم غیرتبادلی در خاک کردکوی 1 و کمترین آن در خاک هوتن 2 مشاهده گردید. آزادسازی بیشتر آمونیوم در سری کردکوی 1 را می توان به درصد بالای سیلت، ماده آلی و احتمالا حضور غالب کانی انبساط پذیر اسمکتایت یا کانی مختلط میکا-اسمکتایت (his) در آن نسبت داد. آزادسازی کمتر آمونیوم در سری هوتن 2 را نیز می توان به غالب بودن ایلایت دی اکتاهدرال مربوط دانست. شدت آزادسازی آمونیوم در خاک ها با زمان در مراحل اولیه سریع تر (تا 16 ساعت) بود و پس از آن با سرعت کمتر ادامه یافت. میانگین آمونیوم آزاد شده توسط عصاره گیرها به ترتیب کلرید کلسیم ? کلرید پتاسیم ? کلرید سدیم بود. سرعت آزاد شدن آمونیوم غیرتبادلی توسط عصاره گیرها در همه خاک ها، با معادلات الوویچ و شبه مرتبه دوم به خوبی توصیف شدند. نتایج سینتیک جذب نشان داد که در زمان های اولیه آمونیوم سریعا جذب خاک می شود ولی با گذشت زمان آن کند می شود. ظرفیت جذب در تمامی خاک ها از 0 تا 8 ساعت به تندی افزایش، سپس از 8 تا 24 ساعت به تدریج افزایش یافت و در نهایت بعد از 24 ساعت به تعادل رسید. سرعت جذب آمونیوم در همه خاک ها با معادلات شبه مرتبه دوم و تابع توانی به خوبی توصیف شدند. نتایج مطالعات مزرعه ای نشان داد که بیشترین میزان عملکرد هر دو گیاه در تیمار کودی 300 کیلوگرم در هکتار بوده و بیشترین میزان جذب نیتروژن در مرحله خمیری نرم در هر دو گیاه بود. شکل های معدنی نیتروژن خاک پس از کشت گندم و برنج در تیمار های کودی مختلف باستثنای تیمار 300 کیلوگرم اوره در هکتار کاهش یافت. واژگان کلیدی: سینتیک، جذب سطحی، آزادسازی، آمونیوم غیرتبادلی