مقدمه 1- بیان مسئله دادرسی چه از نوع قضائی چه از نوع داوری در ماده 33(1) از منشور سازمان ملل متحد از جمله طرقی برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات بین المللی در نظر گرفته شده است. دادرسی به معنی دقیق کلمه تاریخ طولانی دارد. با این حال ، در شکل مدرن خویش به اواخر قرن هیجدهم – معاهده جی ، بین بریتانیای کبیر و ایالات متحده – بر می گردد. امروزه بیش از 120 مجموعه مختلف حل و فصل اختلاف وجود دارد. ایجاد این تعداد کثیری از دادگاههای بین المللی به عنوان "تکثرگرائی " دادگاهها و دیوانهای بین المللی شناخته شده است. تکثرگرائی، مسائل متعددی در ارتباط با اجرای عدالت بین المللی مطرح کرده است. اسناد موسس اولین دیوانهای داوری ، قواعد معدودی را برای قواعد دادرسی قابل اعمال تدوین می کردند. برای مثال ، هیئتهائی که بر اساس معاهده جی تاسیس می شدند ، یا در ادامه سایر هیئتهائی که بر آن اساس تشکیل می شدند ، تصور می شد که دادرسی را با ملاحظه دیپلماتیک ادغام کرده تا آنچه در واقع یک حل و فصل بر اساس مذاکره بود را به وجود می آوردند. توسعه قابل توجه در تدوین قواعد دادرسی بین المللی در 1875 محقق شد وقتی انستیتو حقوق بین الملل مقرراتی برای " قواعد دادرسی داوری بین المللی " آماده کرد. این "مقررات" سپس مقررات قواعد دادرسی کنوانسیونهای لاهه 1899 و 1907 را تشکیل می داد که دیوان دائمی داوری را به وجود آورند ، اما این کنوانسیونها صلاحیت زیادی به دیوانهای اختصاصی واگذار می کردند که به کمک آن تاسیس می شدند. احکام این دیوانهای داوری به بیان پروفسور مریلز " در توسعه قواعد و اصول حقوق بین الملل مربوط به جریان دعوی موثر بودند ، مشتمل بر آنهائی که به موضوعات متنوع قواعد دادرسی ، ادله اثبات دعوی ، تجدید نظر احکام و جبران خسارت قضائی مربوط می شدند". با افزایش تعداد دادگاهها و دیوانهای بین المللی و به تبع آن افزایش دادرسیها ، خاصه قواعد اعمالی دادگاهها در جریان دادرسی ، سوالی درباره هماهنگی این قواعد چه از حیث اختیار به اعمال آنها ، چه از حیث عملکرد آن قواعد مطرح می شود. مطالعه در باب آثار تکثرگرائی بر نظام حقوق بین الملل و ارزیابی رویه های دادگاهها و دیوانهای بین المللی به منظور تعیین درجه ای از همگرائی – یا واگرائی – در قواعد و اصول آنان بر موضوعات قواعد دادرسی نیازمند در نظر گرفتن همه جنبه های دادرسی در همه دادگاهها و دیوانهای بین المللی است ، و این وجود یک زمینه وسیعی برای تحقیق در این موضوع را نشان می دهد. سوالات اصلی 1- آثار تکثرگرائی بر نظام حقوق بین الملل چگونه است؟ 2- آیا در دادرسیهای بین المللی اعم از قضائی یا داوری قواعد مشترکی در جریان دادرسی شکل می گیرند؟ سوالات فرعی 1- با چه قواعدی دادگاههای بین المللی ضمن رفع خلاء موجود در اسناد کتبی خویش قواعد دادرسی خود را با قواعد دادرسی قابل اعمال نزد دیگر دادگاههای بین المللی هماهنگ می کنند؟ 2- دلایل احتمالی بر شکل گیری قواعد مشترک دادرسی بین المللی و محدودیتهای توسعه ای بر آن کدامند؟ 3- قواعد مشترک دادرسی بین المللی چه مفاهیم نظری و عملی می تواند داشته باشد؟ 2- اهداف تحقیق 1- بررسی میزان همگرائی در قواعد دادرسی اعمال شده در دادرسیهای بین المللی 2- بررسی و تبیین آثار تکثرگرائی بر نظام حقوق بین الملل ? 3- فرضیه ها 1- دادگاهها و دیوانهای بین المللی غالباً قواعد مشترکی را در ارتباط با موضوعات قواعد دادرسی می پذیرند 2- قواعد مشترک دادرسی بین المللی آثار تکثرگرائی بر چندپارگی حقوق بین الملل را به حداقل می رساند. 4- اهمیت و ضرورت تحقیق تکثرگرائی به عنوان یک پدیده نوظهور در بستری از وجود دغدغه هائی در خصوص " چندپارگی " حقوق بین الملل به وجود آمده است. فراوانی دادگاههای بین المللی به تحقیق یک اثر تشدیدکنندگی بر تهدید وحدت و انسجام حقوق بین الملل داشته است. با تعداد رو به افزایشی از دیوانهای بین المللی که بخشی از یک سلسله مراتب ساختاری را تشکیل نمی دهند، احتمالی وجود دارد که دادگاههای بین المللی به احکام متعارضی برسند. این عامل دغدغه های پژوهشگران حقوق بین الملل و حقوقدانان نگران در مهار آثار تکثرگرائی بر " چندپارگی " را افزایش داده است. 5- کاربرد تحقیق در موقعیت تکثرگرائی ، شکل گیری قواعد مشترک دادرسی بین المللی کاربرد انکارناپذیری برای دادگاههای بین المللی خاصه نوین به همراه می آورد که در فرایند توسعه قواعد دادرسی خود هستند و همینطور برای بیشتر دادگاههای بین المللی که در برخورد با مسائل پیچیده رقابت صلاحیتی می توانند اختیار به تعلیق یا رد رسیدگیها را اعمال نمایند یا دستوری صادر کنند که رسیدگی همزمان متوقف شود. 6- پیشینه تحقیق - پیشینه تحقیق در ایران در ایران در خصوص مسائل دادرسی بین المللی و تکثرگرائی ، تا کنون ، تحقیقات نسبتاً کمی صورت پذیرفته است علی الخصوص در حوزه قواعد مشترک دادرسی بین المللی تحقیق خاصی به دست نمی آید. در اینجا به کتاب زیر که در زمینه دادرسی بین المللی و تکثرگرائی به رشته تحریر درآمده است اشاره می کنیم: - دادرسیهای بین المللی دیوان بین المللی دادگستری (دو جلدی): تالیف آقای دکتر سیدباقر میرعباسی و آقای دکتر حسین سادات میدانی که در سال 1389 برای چندمین بار منتشر شده اند. جلد اول در بخشهائی به طور اختصار درباره صلاحیتها و آئین دادرسی دیوانهای مهم بین المللی همچون دیوان بین المللی دادگستری و سلف آن و دیوان بین المللی حقوق دریاها مطالبی ارائه کرده است که از این مطالب در بخشهائی از پایان نامه بهره برده شده است. فصل اول از جلد دوم این کتاب به موضوع تکثرگرائی پرداخته و در فصول بعدی کتاب چکیده برخی از مهمترین آراء دیوان بین المللی دادگستری آورده شده است . - مطالعات انجام شده در خارج کتابهای نسبتاً مفصل درباره دادرسیهای بین المللی و موضوع تکثرگرائی و یک کتاب درباره قواعد مشترک دادرسی بین المللی نگاشته شده است: - کتاب قواعد مشترک دادرسی بین المللی : تالیف چستر بروان برای اولین بار در 2007 و بار دوم در 2009 از انتشارات آکسفورد منتشر شده است. این کتاب در حقیقت رساله دکتری ایشان البته با مطالبی بیشتر می باشد. این کتاب در بخش اول خود به مباحثی پیرامون تکثرگرائی و در بخشهای بعدی به جنبه هائی از دادرسی بین المللی پرداخته است . این کتاب در کلیت خویش به موضوع قواعد مشترک دادرسی بین المللی پرداخته و قواعد مذکور را در آئین های دادرسی دیوانهای مهم بررسی می نماید. در تنظیم بخشهای مختلف پایان نامه نهایت استفاده از مطالب این کتاب برده شده است. - کتاب دعاوی متقابل نزد دیوان بین المللی دادگستری : تالیف کانستنتین آنتاناپولوس که برای اولین بار در سال 2011 از انتشارات اسپرینگ منتشر شده است. این کتاب در بخش اول به طور اختصار به موضوع دعوی متقابل در دادگاهها و دیوانهای مختلف می پردازد و در بخشهای بعد موضوع دعوی متقابل را در دیوان بین المللی دادگستری تشریح می کند. - کتاب صلاحیت داوری بین المللی : تالیف آمراسینگ در سال 2011 چاپ شده است. این کتاب آئینهای دادرسی مطرح در داوریهای بین المللی را توضیح می دهد. 7- تعاریف اصطلاحات - اصطلاح " قواعد مشترک دادرسی بین المللی " به معنای ارجاع به شکل گیری یک مجموعه به طور فزاینده هماهنگی از قواعد اعمال شده توسط دادگاهها و دیوانهای بین المللی مربوط به موضوعات " قواعد دادرسی " می باشد. - " قواعد دادرسی " با یک درک مشترک شامل نه تنها جریان دادرسی شامل اختیارات دادگاههای بین المللی به صدور حکم در ایرادات مقدماتی و اعمال اختیارات ضمنی در طی و پس از دادرسی در ماهیت ، بلکه اساسنامه دیوانهای بین المللی و موضوعات مربوط به صلاحیت آنان را دربرمیگیرد. 8- حوزه تحقیق - جنبه هائی از دادرسی بین المللی : این تحقیق توان پرداختن به همه جنبه های دادرسی بین المللی را ندارد ، به همین خاطر جنبه های معدودی را در اولویت خود قرار می دهد که در عین کاربرد فراوان ، قواعد کلی و محدودی درباره آنها در اسناد کتبی آورده شده است. این جنبه ها شامل اختیار دادگاههای بین المللی به اعطاء تدابیر موقت ، پذیرش دعوی متقابل و تفسیر و تجدیدنظر آراء و احکام است. - پوششی از دادگاههای بین المللی : این تحقیق توان پرداختن به همه دادگاههای بین المللی را ندارد ناگزیر دادگاههائی انتخاب می شوند که آن جنبه هائی از دادرسی بین المللی را که قرار است بررسی شوند را به عنوان بخشی از قواعد دادرسی و جبران خساراتشان اعمال کرده باشند، هر چند در اسناد کتبی آنان منظور نشده باشد. این دیوانهای منتخب عبارتند از : دیوان بین المللی دادگستری ، دیوان بین المللی حقوق دریاها و دیوانهائی که به موجب کنوانسیون حقوق دریاها تشکیل می شوند ، دیوانهائی که به کمک دیوان دائمی داوری تشکیل می شوند ، پانلهای سازمان تجارت جهانی و رکن استیناف سازمان تجارت جهانی که به موجب تفاهم نامه قواعد و رویه های حاکم بر حل و فصل اختلافات سازمان تجارت جهانی تشکیل می شوند ، و دیوانهائی که به کمک حل و فصل اختلاف سرمایه گذاری ( ایکسید) تشکیل می شوند. 9- سازماندهی تحقیق این تحقیق به روش ذیل اقدام می کند: فصل 1 زمینه این تحقیق یعنی تکثرگرائی دادگاهها و دیوانهای بین المللی و مشکل متصور از " چندپارگی " در حقوق بین الملل را شرح می دهد. فصل 2 درباره اختیارات قواعد دادرسی اعمال شده توسط دادگاههای بین المللی و همینطور قواعد موجود برای دادگاههای بین المللی برای اشتغال در پیوندسازی موضوعات قواعد دادرسی تحقیق می کند. در فصول 3-5 ارزیابی موضوعاتی که به قواعد دادرسی مربوط هستند ، برای بررسی دقیق انتخاب می شوند. این موضوعات اختیار دادگاههای بین المللی به اعطاء تدابیرموقت (فصل3) ، اختیار دادگاههای بین المللی به پذیرش دعوی متقابل (فصل 4) ، اختیار دادگاههای بین المللی به تفسیر و تجدیدنظر آراء و احکام (فصل5) می باشند. بعد از بیان جنبه هائی از جریان دادرسی بین المللی ، در فصل 6 به دلایل احتمالی بر توسعه قواعد مشترک دادرسی بین المللی و همینطور به محدودیتهای احتمالی بر توسعه بیشتر آن پرداخته می شود. شکل گیری قواعد مشترک دادرسی بین المللی مفاهیم مهم عملی و نظری دارد که به این مفاهیم در فصل 7 پرداخته خواهد شد.