نام پژوهشگر: نجمه السادات قایم مقامی

بررسی باورهای خرافی در جامعه ی ایران عهد ناصری
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه الزهراء - دانشکده ادبیات، زبانهای خارجی و تاریخ 1392
  نجمه السادات قایم مقامی   سیمین فصیحی

خرافات به معنی اعتقاد به امور واهی و غیرواقعی است که نشأت گرفته از افکار پیشینیان است و با گذشت زمان و پیشرفت بشر، نه تنها از میان نرفته بلکه گاه در صورت-های دیگر ظاهر شده و تنوع بیشتری یافته اند. در جوامعی که دچار رکود، بی ثباتی و بحران-های مکرر و مشکلات عدیده بوده اند، معمولاً مردم برای رهایی از معضلات پیش روی، بیش از پیش به خرافات گرایش پیدا می کرده اند. این امر در دوره ی قاجار بالاخص در دوره ی پنجاه ساله ی حکومت ناصرالدین شاه نیز قابل ردیابی است. در این دوره ی طولانی نیز گرایش اقشار و طبقات مختلف مردم به خرافات را می توان دید که با حمایت و گرایش شاه و بزرگان حکومتی به این پدیده، تشدید و تقویت نیز می شد. در این پژوهش سعی شده است تا با تکیه برتعاریف و مفاهیم خرافه نشان داده شود که خرافه اساساً چیست و چه ویژگی هایی دارد و نیز با جمع آوری داده های تاریخی با اتکا به منابع اصلی و اسناد دوره ناصری و تجزیه- تحلیل آنها در بستر تاریخی مورد نظر بررسی شود که گونه های مختلف خرافات در جامعه عصر ناصری چه بودند و آیا می توان بین نوع خرافه و طبقه یا قشر اجتماعی نسبتی یافت و اساساً کارکردهای سیاسی خرافات در این زمان چه بودند. نتایج بدست آمده حاکی از رواج و تداوم خرافات در گونه های مختلف فال-بینی، طالع بینی، شگون، سعد و نحس اوقات و ... در جامعه عصر ناصری است که منحصر به قشر و طبقه خاصی نبوده و در بین همه ی اقشار و طبقات اعم از زن و مرد، باسواد و بی سواد و فقیر و غنی دیده می شود. شاه و درباریان نیز از این امر مستثنی نبوده و باورهای خرافی در رفتار شخصی و سیاسی آنها اثرگذار بود. خرافه گرایی خود شاه در اکثر موارد وی را از اتخاذ تصمیمات و عملکرد منطقی و عقلانی باز می داشت و گاه مشغولیت او به امور خرافی، وی را از توجه به امور کشور غافل می نمود و در نتیجه حوزه سیاست به قضا و قدر سپرده می شد.