نام پژوهشگر: سیدمحمدعلی رباط جزی
سیدمحمدعلی رباط جزی همایون حبیبی
یکی از چالش هایی که بشر در استفاده صلح آمیز از انرژی هسته ای با آن مواجه است، تامین ایمنی تاسیسات هسته ای به منظور حفاظت از افراد جامعه و محیط زیست در مقابل خطرات ناشی از وقوع یک حادثه هسته ای و انتشار مواد زیان بار رادیواکتیو می باشد. وقوع حادثه چرنوبیل و آثار فرامرزی آن، نقطه عطفی بود که منجر به توسعه حقوق بین الملل هسته ای در جهت قاعده مند ساختن ایمنی تاسیسات هسته ای گردید و قواعد الزام آور حقوقی در قالب کنوانسیون های بین المللی ایجاد شدند. این کنوانسیون ها دو جنبه مهم ایمنی تاسیسات هسته ای را به نظم کشیده اند یعنی: پیشگیری از وقوع حادثه هسته ای؛ و کاهش آثار حادثه هسته ای به وقوع پیوسته. در این میان، کنوانسیون ایمنی هسته ای 1994 مهم ترین سند در حوزه ایمنی تاسیسات هسته ای محسوب می شود. اما آیا این کنوانسیون ها و قواعد الزام آور حقوقی مندرج در آنها برای تامین هدف جلوگیری از حادثه هسته ای و کاهش آثار حادثه هسته ای کافی و موثر هستند. در این تحقیق تلاش می کنیم با شکافتن و بررسی محتوای تعهدات بین المللی دولت ها طبق کنوانسیون های مرتبط با ایمنی تاسیسات هسته ای به ویژه کنوانسیون ایمنی هسته ای نشان دهیم که قواعد الزام آور حقوقی در حوزه ایمنی تاسیسات هسته ای به دلایل سیاسی و فنی به حد کافی توسعه نیافته اند و همین امر میزان تاثیر گذاری آن ها را با محدودیت مواجه ساخته است. جلوگیری از وقوع حوادثی مشابه حادثه هسته ای فوکوشیما در آینده تا حدی مستلزم تجدید نظر در این قواعد و تقویت و توسعه آنها می باشد. این پژوهش در دو بخش سازماندهی شده است. بخش اول در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول، ماهیت چالش ایمنی هسته ای و ابعاد فرامرزی این چالش را می شکافیم تا دلایل ضرورت مدیریت بین المللی آن روشن شود. در فصل دوم و سوم، به نقش حقوق بین الملل و آژانس بین المللی انرژی اتمی در مدیریت چالش ایمنی هسته ای پرداخته می شود. بخش دوم که مستقیما به سوال اصلی و فرضیه تحقیق می پردازد، به دو فصل تقسیم شده است. در فصل اول، تلاش می کنیم که مشخص شود آیا تعهدات معاهداتی دولت ها در مورد ایمنی تاسیسات هسته ای در مرحله قبل از وقوع حادثه هسته ای یعنی مرحله پیشگیری، کافی و موثر هستند. بر این اساس، تمرکز در این فصل بر کنوانسیون ایمنی هسته ای است. در فصل دوم، کافی و موثر بودن تعهدات معاهداتی دولت ها در مرحله بعد از وقوع حادثه در تاسیسات هسته ای یعنی مرحله کاهش آثار حادثه هسته ای را می سنجیم و برای این هدف، دو کنوانسیون اعلام فوری حادثه هسته ای و کمک رسانی به هنگام حادثه هسته ای را مورد کنکاش قرار می دهیم. از این رهگذر نهایتا فرضیه تحقیق به آزمون گذارده و نتیجه گیری می شود.