نام پژوهشگر: حسین تقوی دهاقانی
محمد یوسف جوهری جعفر صادق فدکی
پژوهش حاضر به دیدگاه های تفسیری فخر رازی، یکی از مفسّران مهم و مشهور اهل سنّت در تفسیر آیات قرآنی مربوط به اهل بیت(، ولایت، امامت و سایر فضایل آنان اختصاص دارد، و نویسنده با استناد به روایات معتبر و مشهور مندرج در منابع روایی اهل سنّت به ردّ دیدگاه های تفسیری وی پرداخته است. او معتقد است فخر رازی به عنوان فردی تأثیرگذار در عقاید و افکار اهل سنّت، آیات مربوط به اهل بیت و شأن والای آنان را به درستی تفسیر نکرده و به صورتی معنادار و گاه مغرضانه از تفسیر این دسته از آیات طَفره رفته و نخواسته فضایل والای اهل بیت( را منعکس سازد؛ لذا به گونه غیر منصفانه با بی تفاوتی از تفسیر آن ها صَرف نظر کرده در حالی که در تفسیر آیاتی به مراتب کم اهمّیت تر از آن ها ذوق علمی و تحقیق فراوانی از خود بروز داده است. وی نخست با تعریف ترکیب "اهل بیت" از لِحاظ لغوی و اصطلاحی، دیدگاه سایر مفسّران سُنّی را در این باره مطرح کرده و درانطباق اهل بیت با ذرّیه پیامبر اسلام و فرزندان فاطمه زهرا( را ثابت کرده است. سپس به مهم ترین آیات نازل شده در شأن اهل بیت( و در رأس آن ها امیرالمومنین علی( مانند آیات تبلیغ، ولایت، مباهله، هادی، شاهد یا شهادت، صدق، اطاعت، امامت، صالح المومنین، انفاق، اعتصام، صلوات و... اشاره کرده و ضمن تفسیری اجمالی آن ها دیدگاه های تفسیری فخر رازی درباره آیات پیش گفته را نقّادی کرده است. وی با توجّه به شأن نزول این قبیل آیات، روایات تفسیری وارد شده از رسول اکرم در مفهوم و مصداق آیات که مربوط به اهل بیت پیامبر اسلام بوده، انطباق این آیات با شخصیت امام علی( و فرزندان معصوم ایشان یا حضرت فاطمه زهرا( را ثابت کرده و فضیلت های تأکید شده در آیات را تنها و تنها در شأن امام علی( و اهل بیت پیامبر قابل انطباق می داند. وی دیدگاه های تفسیری فخر رازی را غیر منصفانه و مغرضانه وصف کرده و در برخی موارد اعتراف های او را در پذیرفتن شأن و فضیلت اهل بیت منعکس کرده، زیرا گزیری از آن نبوده و در برخی موارد از اثبات بعضی فضایل مربوط به اهل بیت( برای خلفای سه گانه انتقاد می کند و آن ها را غیر مستند و غیر علمی برمی شمارد.
حیدر نهضت حسین تقوی دهاقانی
این تحقیق دارای پنج فصل است که ابتدا به مفاهیم بنیانی و لغوی؛ تعریف برّ، و ابرار در لغت و اصطلاح و واژگان همسو و مخالف آن و همین طور به ریشه یابی نیکی در فرهنگ مردم پرداخته شده است. برّ یعنی وسعت دادن در کار نیک،و این هم به خدای متعال نسبت داده می شود، و هم به انسان ها، برّ از جانب خدای متعال ثواب و از بنده اطاعت است، و این (اطاعت) بر دو قسم است: یک قسم آن در اعتقادات و قسمی دیگر در اعمال که در واقع آیه ی [لَیسَ البرَّ ان تُوَلُّوا وُجُوهَکُم ...] جامع همه ی موارد است. وقتی از پیامبر(ص) در باره برّ سئوال شد حضرت این آیه را تلاوت فرمود؛ زیرا این آیه حاوی اعتقادات، اعمال، واجبات و مستحبات است. وسپس به حقیقت برّ کاربردها، مصادیق برّ در میان پیروان ادیان سابق و اموری که در زمان جاهلی و همزمان با نزول قرآن و بعد از رحلت پیامبر (ص) اسلام به عنوان برّ یاد می کردند در حالی که برّ نبودند، و مصادیق پنداری آن را بررسی نموده و مصادیق واقعی برّ را از نظر قرآن بیان نموده، و موارد آن را به خوبی مشخص نموده ایم. و همینطور راه رسیدن به برّ و گستره ی برّ در عبادات و امور فردی و اجتماعی را بحث نموده ایم. و بعد از آن به معرفی و شخصیت شناسی ابرار از قبیل؛ شناسایی، تعریف و الگوهای واقعی از آنان در میدان برّ و انفاق، پرداخته و مبانی فکری و عقیدتی آنان، رفتار و اخلاق آنان را بیان نموده ایم. که نمونه ی بارز چهره های تابناک و درخشان، اسوه های صبر و مقاومت در سختی ها، آنان که با ایثار و از خود گذشتگی محبوب ترین چیزی که داشتند در وقت نیاز به دیگران دادند اینان، جز اهل بیت (ع) و در مرتبه ی نخست علی و فاطمه و حسن و حسین (ع) کسی نیست آنها هستند که ابرار واقعی اند. در این باره بحث مفصل نموده و به خصوص سوره ی انسان و شأن نزول آن را مورد بحث و بررسی قرار داده ایم. سپس به درجات و پاداش ابرار، نیک فرجامی و تفاوت آنان با فجار پرداخته ایم، و نعمت هایی که خداوند به پاس زحمات و ایثار ابرار برای آنان عطا نموده یاد آور شده ایم که به بعضی از موارد اشاره می شود: نوشیدنی های بهشتی، سایه ی بهشتی و میوه های رسیده، خدمتکاران جوان و .... و انواع نعمت های بهشت و مواهب آن آشاره شده است. وهمین طور راه های رسیدن به مقام ابرار را بررسی نموده ایم که دعا، ایثار، ذکر و تفکر از مهم ترن آن است. و در خاتمه به موانع و آسیب ها پرداخته و از بزرگ ترین مانع برّ در اینجا یعنی فراموشی بحث نموده و همینطور موانع دیگری مانند نادانی، خودخواهی، دنیا طلبی، شیطان، بخل و بحران معنویت را یادآور شده ایم. و در آسیب های برّ از منت گزاری و ریا سخن گفته شده است. و در پایان نتیجه ای از تحقیق آورده شده است.