موضوع ابتلا از موضوعات بسیار مهمی است که خداوند انبیاء، اولیاء و انسان های عادی را از روی محبت، مصلحت و لطف با آن روبرو می سازد. ابتلا می تواند درونی باشد مثل استعداد و حافظه، و می تواند بیرونی باشد مثل زلزله، سیل، مرگ عزیزان و فقر. ابتلا گاهی از طریق نعمت صورت می گیرد، که مستی و غفلت ایجاد نموده، و باعث ناهنجاری های اجتماعی و تبعیض می شود. در این خصوص انسان باید از سرازیر شدن نعمت به خدا پناه ببرد. گاهی نیز ابتلا از طریق غنا و بی نیازی در سایه بسط سرمایه است، که وظیفه انسان در این حال شکر خدا، و توجه به این موضوع است که اولاً غنا نشانه اکرام الهی نیست، و ثانیاً اغنیا در برابر قشر کم درآمد و نیازمند مسئولیت دارند. ابتلا به اموال و اولاد از دیگر اقسام آزمایش است. هرچند این ها از مواهب الهی است ولی خداوند اعلام خطر کرده که محبت زیاد آن ها غفلت از خدا را در پی دارد، و موجب تضییع حقوق و محرومیت از ثواب خواهد شد. یکی دیگر از موارد امتحان، ابتلا به فقر است که ضعف یقین و زوال عقل و ایمان را موجب می شود، و عدم شناخت فلسفه آن، موجب ناامیدی می گردد. در حوزه مسائل دینی هم خداوند انسان را به دستورات دینی، اختلاف شریعت ها، نسخ احکام، اختلاف درجات، وجوب نماز و رعایت وقت آن، ایمان به پیامبران و جهاد امتحان می کند، تا خالص از ناخالص، و مومن از کافر جدا شود، و استواری آن ها در ناملایمات زندگی بیشتر گردد. از دیگر موارد امتحانی خداوند ابتلاء به شر است تا انسان به یاد خدا بیفتد، و خدا او را از فرورفتن در زندگی دنیا نجات دهد. آخرین مورد آزمایش الهی امتحان به خوف است، که امتحانی همگانی است، و نتیجه اش یاد خدا، ترس از عذاب الهی و ترک گناه است، و راه غلبه برآن توسل به ائمه معصومین(ع) می باشد.