نام پژوهشگر: محمد اصغر رضایی
محمد اصغر رضایی عباس کوثری
مجسمه به معنای پیکرهایی از جنس سنگ، چوب، فلز و مانند آن است که به صورت انسان یا حیوانات تراشیده و ساخته می شود. پژوهش حاضر تلاش کرده تا دیدگاه فقه اسلامی را درباره عمل مجسمه سازی و همچنین حفظ و نگهداری مجسمه، با استفاده از روش کتابخانه ای، بررسی نماید. تحقیق در آیات قرآن کریم، خصوصاً آن چه درباره حضرت سلیمان( و حضرت موسی( آمده، نشان می دهد که از نظر قرآن ملاک حرمت در مجسمه سازی، عبادت و پرستش آن است. پس اگر مجسمه سازی برای تقویت و ترویج شرک و بت پرستی و افکار جاهلیت انجام گیرد، حرام است؛ و در غیر این صورت، اگر منافع حلال داشته باشد جایز خواهد بود. روایاتی هم که به ملاک حرمت مجسمه سازی اشاره کرده اند، اگرچه غالباً از حیث سند ضعیف هستند، اما به عنوان موید، محتوای این روایات حاکی از آن است که مجسمه سازی اگر منجر به شرک شود، حرام است. بررسی ها نشان می دهد که از نظر آیات، روایات و برخی از فقها، ملاک حرمت مجسمه سازی، انگیزه های باطل و ترویج و تقویت شرک و افکار باطل است. به همین دلیل، برخی از فقها و مفسران مانند شیخ طوسی و علامه طبرسی اصل مجسمه سازی را ذاتاً جایز می دانند. بر این اساس، برای استنباط حکم مجمسه سازی باید به شرایط زمانی و مکانی صدور روایات توجه نمود. کسانی که ساختن مجسمه جانداران را حرام می دانند غالباً به اجماع و روایات استناد کرده اند؛ اما در این زمینه، اجماعی وجود ندارد، و اگر هم باشد، مدرکی است. روایات مورد استناد نیز دچار ضعف سند و دلالت هستند. بدین ترتیب، حرمت مطلق ساختن مجسمه جانداران قابل اثبات نیست. درباره نگهداری و معامله مجسمه نیز برخی از فقها قایل به حرمت هستند، و در این زمینه به ملازمه عرفی میان حرمت ساختن و نگهداری مجسمه استناد کرده اند؛ که این ملازمه نزد کسانی که قایل به حرمت ساختن مجسمه نیستند، جایگاهی ندارد. روایاتی هم که مورد استناد قرار گرفته، از حیث سند و دلالت ضعیف است.