چکیده: عصرصفوی یکی از درخشا‏نترین ادوار تاریخی ایران محسوب می‏شود و هنر در این زمان به بالاترین درجه خود رسیده است. هنر سفالگری هم از این امر به دور نبود و سفالگران دوره صفوی توانسته‏اند در سطحی قابل وصف به خلق آثار سفالی دست پیدا کنند. در میان سفال‏های عصر صفوی، سفا‏ل آبی و سفید از مقبولیت زیادی برخوردار بوده است. هر چند تولیدسفا‏لینهآبیوسفیددرایرانبهقبلازدوران صفویهباز می‏گردد،امااوج شکوفاییآنمربوط بهاین دوران است. نقوش به کار رفته بر روی سفال آبی و سفید این دوران درا‏بتدا، تحت تأثیر هنر کشور چین بود و البته گاهی هم نمونه‏هایی دارای نقوش ترکیبی بودند و در اواخر این دوران هنرمند سفا‏لگر برای نقش پردازی بر روی این سفال‏ها از نقوش ایرا‏نی مدد گرفت و به خلق آثاری زیبا اقدام کرد. نقوش ایرانی شامل نقوش ا‏‏‏نسانی، حیوانی، گیاهی، کتیبه‏ای و نقوش پرندگان در میان عناصر گیاهی است که مشخصات و ویژگی‏های آن‏ها، موضوع تحقیق کنونی می‏‏باشد.هدف از ا‏‏نجام این تحقیق، شناسایی میزان و نحوه ارتباط بین نقوش مزبور با نمونه‏های مینیاتورهای نسخ خطی، منسوجات وقالی‏های این عصر می‏باشد. که برای نیل به این هدف از روش تحقیق تاریخی و تو‏صیفی استفاده شده است. درهمین راستا چهل دونمونه شاخص از این سفال‏ها که در موزه های، آشمولین، لوور، طارق رجب، ویکتوریا و آلبرت لندن و موزه ملی ایران دارای نقوش مزبور است به لحاظ مشخصات نقوش، فرم، طرح و رنگ و... مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته تا بدینوسیله میزان ارتباط بین نقوش مزبور با نقوش هنرهای نگارگری، پارچه بافی، و قالی‏های عصر صفوی مشخص گردد. با توجه به نتایج به دست آمده برروی نقوش ظروف آبی و سفید عصر صفویه می‏توان اینطور بیان نمود که نقوش تزیینی سفال آبی و سفید عصر صفوی متأثر از هنرهای هم عصر خود بوده است. و عوامل چون: اعتقادات مذهبی و باورهای یکسان، وجود یک وحدت ملی، پیشرفت مکاتب نگارگری صفویه، رواج تکنیک گرته برداری و عواملی چون اقتصاد در عصر صفویه توانسته است یک همسانی بین همگی هنرها آن زمان ایجاد کند.

بیشک جنبههای نمادین معماری و تزیینات بناهای تاریخی از اهمیت بسزایی برخوردار است. مطالعه و بررسی این بناها برای صاحبان اندیشه در تاریخ معماری این مرز و بوم ضرورتی انکارناپذیر است. چرا که این بناها در هر دورهای بیانگر رمز و رازهایی هستند که دستیابی به آنها ما را به شناخت اندیشهی معماران آن رهنمون میشود. این رمز و رازها در قالب نمادهایی به شکلهای مختلف هندسی، گیاهی، اسلیمی، کتیبه و... خودنمایی میکرده است. دوره ایلخانی یکی از دورههای مهم در تاریخ این سرزمین است. در این میان معماری و تزیینات بناهای این دوره نیز حائز اهمیت میباشد. تاکنون تلاشهایی از سوی محققان در جهت شناسایی جنبههای نمادین معماری و تزیینات بناها صورت گرفته است. اما آنچه کمتر به آن پرداخته شده جنبه های نمادین و راز و رمز گونه معماری و تزیینات بناهای دوره ایلخانی است که از نوعی جهان بینی اسلامی بهره جسته اند. ما در این نوشتار، به دنبال بررسی جنبه های راز و رمز گونه معماری و تزیینات به کار رفته در بناهای شاخص ایلخانی؛ شامل: گنبد سلطانیه، مسجد جامع اشترجان و مسجد جامع ورامین هستیم. بررسی جنبه های نمادین معماری و تزیینات این بناها به درک بهتر مفاهیم عمیق عرفانی نهفته در ذهن و ضمیر معماران و سازندگان آنان کمک شایانی می کند. برای درکِ بهتر مفهوم نمادهای معماری و تزیینات این بناها، بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و تلاشهای حاکمان آنان در این زمینه لازم و ضروری به نظر میرسد. همچنین با بررسی معماری این دوره میتوان به بخش مهمی از معماری اسلامی ایران دست یافت. چراکه از طرح هشت ضلعی برای ساخت بنای گنبد سلطانیه استفاده شده است. استفاده از این عدد در معماری و تزیینات دوره ایلخانی به وفور دیده میشود. همچنین در بناهای شاخص این دوره نقوش هندسی به صورت ستاره در پرهای مختلف، نقوش چلیپا، نقوش گیاهی و انواع کتیبه که متناسب با موقعیت قرارگیری در بنا انتخاب میشده، به کار رفته است. این نقوش با توجه به مضامین عرفانی، مذهبی و نجومی در این بناها به کار رفتهاند.