چکیده دانش مفردات، دانش معنی شناسی کلمات قرآنی است و نخستین گام برای تحصیل معارف و آموزه های قرآن کریم، شناسایی تک واژه ها و الفاظ آن است. شناخت منابع لغوی اولین گام برای دستیابی به معناشناسی واژگان قرآنی است. بخش عمده ای از مطالب موجود در این منابع، تنها به نقل فرهنگ و ادب عربی و بخش دیگر آن به اظهار نظر لغویان و به اصطلاح، اجتهاد آنان در معنای لغت اختصاص دارد. عده ای از لغت شناسان با دقّت در معنایِ لغویِ واژه در عصر نزول و ریشه یابی تاریخی آنها و با تکیه بر سیاقِ آیات، به اجتهاد در معنای لغت می پردازند. مطالعه منتظم و منطقی مجموعه ای از قواعد، اصول، مبانی، منابع و شیوه های معمول در این کتب، محقّق را در شناخت صحیح روش تالیف آنها کمک خواهد کرد. در کتاب «التحقیق فی کلمات القرآن» تمایز میان روش اجتهادی مرحوم مصطفوی و سایر لغویان از این جهت است که، مولّف در مواردی که برای یک لغت معانی گوناگونی از سوی صاحبان معاجم مطرح شده، به آراء و اقوال آنها بسنده نکرده و برآیندی از تمام معانیِ ذکر شده را به همراه خصوصیت و قیدی که خودش برای واژه در نظر گرفته، می آوَرد تا از این رهگذر، معانیِ مختلفی که از باب مجاز، استعاره، کنایه و تشبیه برای یک واژه بیان شده، به یک معنایِ حقیقی برگرداند و به این ترتیب نفی تجوّز در قرآن را به اثبات رساند؛ همچنین بررسی اصل و مبدء واژگان معرّب و دخیل و تطبیقِ آیات قرآن بر معنای حقیقی و اصل واحد، از خصوصیات دیگر روش مولّف در این کتاب است. کلید واژه ها: قرآن، مفردات، روش شناسی، فقه اللغه، منهج لغوی، مصادر لغوی.

قرآن کریم، کتاب هدایت انسان ها است که بشریت را در طول اعصار از معارف خود سیراب کرده و جویندگان حقیقت را مجذوب خود ساخته است. لیکن از آنجا که همه افراد با زبان عربی آشنا نیستند تا به طور مستقیم از این کتاب مقدس بهره مند شوند، نهضت ترجمه کتاب الهی کوشیده تا این کاستی را بر طرف نماید و حاصل این تلاش ترجمه های گوناگونی بوده که هر یک به اقتضای ادب و فرهنگ زمانه، مورد استقبال شیفتگان قرآن کریم قرار گرفته است. از آنجا که همه ی ترجمه های صورت گرفته در یک سطح نیستند و از لغزش و خطا مصون نبوده اند، دفاع از ساحت قرآن کریم می طلبد که ترجمه ها مورد بررسی قرار گیرند و نقاط قوت و ضعف آن ها گزارش شود، باشد که به نقطه مطلوب یعنی ترجمه ای با کمترین کاستی برسیم. نوشتار حاضر با عنوان «نقد و بررسی ترجمه محمدرضا صفوی» در آغاز به بررسی و تبیین معیارهای ارزیابی ترجمه های قرآن کریم می پردازد که به شرح ذیل می باشد، اصول و معیار هایی چون مشخص بودن نوع ترجمه و سطح مخاطبان، اتقان ترجمه، برقراری تعادل واژگانی و ساختاری، رعایت نکات صرفی، نحوی، بلاغی، ارائه توضیحات ضروری، ادبیات ترجمه، یکسان سازی، خلاقیت و ابتکار اشاره می کند، و در پایان با توجه به آن ها، به نقد و ارزیابی ترجمه محمد -رضا صفوی می پردازد. همچنین سعی شده اصول و مبانی ای که مترجم در ترجمه، آن ها را مد نظر داشته و در پی نوشت یا مقالاتی به آن ها تصریح کرده، مورد بررسی قرار گیرد.