مرکبات یکی از محصولات مهم باغی تولید ثروت، مبادلات تجاری و اشتغال زایی در دنیا و ایران است. به دلیل ویژگی تکثیر غیر جنسی، خسارت بیماری های ویروسی و شبه ویروسی قابل انتقال از طریق پیوند در مرکبات بسیار زیاد است. اصولی ترین روش مدیریت این بیماری ها، تکثیر پیوندک از درختان مادری عاری از ویروس است. بیماری پسوروز، قدیمی ترین بیماری ویروسی در مرکبات است که از سال ها قبل مورد توجه دانشمندان دنیا قرار گرفته است اما به دلیل دشواری های مطالعه عامل بیماری و بروز علائم متفاوت و نامتجانس، تحقیقات در این باره هنوز ادامه دارد. اگرچه آلودگی به ویروس پسوروز در ارقام جدید مرکبات جایگاهی ندارد ولی به دلیل ضعف سیستم های باغداری، امکان گسترش آن در کشور وجود دارد. در این پژوهش با هدف بهینه سازی روش های تشخیص بیماری پسوروز مرکبات به ویژه در ارزیابی گیاهان حاصله از مرحله سالم سازی، کارآیی روش های مختلف بیولوژیکی، سرولوژیکی و مولکولی در ردیابی جدایه های بومی پسوروز بررسی شد. بر این اساس، ابتدا واکنش گیاهان محک پرتقال پاین اپل (citrus sinensis cv.pineapple) و گل دکمه ای (gomphrena globosa) به ایندکس بیولوژیکی با 16 جدایه مشکوک به پسوروز و امکان ردیابی آنها به روش سرولوژیکی مورد مطالعه قرار گرفت. به استناد علائم باغی و علائم گیاهان محک جدایه شاخص p.broانتخاب و کارآیی تکنیک rt-pcr در تشخیص این جدایه و سایر جدایه ها در مقایسه با نمونه مثبت استاندارد خارجی بررسی شد. بر اساس این تحقیق استانداردسازی روش-های تشخیصی بیولوژیکی پسوروز با نمونه های مطالعه شده صورت گرفت. ویروس در جدایه های مورد بررسی با آنتی بادی مونوکلونال (agritest, italy) ردیابی نشد و با وجود کارآیی تکنیک rt-pcr در تشخیص نمونه استاندارد، نتیجه قابل اعتمادی از این روش در شناسایی نمونه شاخص p.bro و سایر جدایه های مورد بررسی حاصل نشد. با توجه به محدودیت زمانی، بهینه سازی تکنیک های مولکولی تشخیص جدایه های ایرانی ویروس پسوروز مرکبات به تحقیقات آتی موکول گردید. سلامت چهار رقم تجاری مرکبات شامل پرتقال های تامسون ناول، واشنگتن ناول و والنسیا و گریپ فروت ردبلاش (citrus paradise)، نسبت به بیماری پسوروز با ایندکس بیولوژیکی احراز شد. همچنین مشخص گردید که علائم بیماری در انواع سالم سازی شده هر چهار رقم پس از آلوده سازی مصنوعی با جدایه شاخص p.bro ظاهر می گردد. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که علی رغم توسعه تکنیک های تشخیصی جدید، ایندکس بیولوژیکی در شرایط کنترل شده دمایی همچنان جایگاه ویژه ای در تشخیص ویروس پسوروز به ویژه در ارزیابی سلامت منابع اولیه تکثیری مرکبات دارد و تکنیک های سرولوژیکی و مولکولی می تواند به عنوان روش های مکمل در این مورد بکار گرفته شود.