پارادوکس یا هم سازی ناسازها، یکی از اصطلاحات علم منطق است که به حوزه ی ادبیات نیز راه یافته است و اکنون از مهم ترین شگردهای ادبی به شمار می رود. پارادوکس وسیله ی مناسبی برای بیان عقاید پیچیده ی روانی شاعر به موجزترین و زیباترین شکل ممکن است. این پژوهش با استفاده از روش کتابخانه ای-توصیفی، ابتدا به ارائه ی تعریف ، پیشینه و جایگاه پارادوکس پرداخته و سپس با بررسی شعر پنج تن از شاعران برجسته ی معاصر یعنی نیما یوشیج، احمد شاملو، فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث و سهراب سپهری، به تفکیک چهره های مختلف و نمودهای گوناگون این شگرد در شعر شاعران می پردازد. در این پژوهش، تقسیمات جدیدی از مبحث پارادوکس ارائه شده که شامل: متناقض نما، حس آمیزی، بعدآمیزی، خلاف آمد، شطح و تجرید است و هر کدام از این زیرمجموعه ها از نظر ساخت زبانی، ادبی و محتوایی مورد کاوش قرار گرفته است.

چکیده پژوهش حاضر با عنوان «سیمای خدا در مثنوی» به بررسی و معرفی اسما و صفات خداوند در اثر سترگ مولانا جلال الدین محمد بلخی می پردازد، که در یک بخش اصلی، با مقدماتی در ابتدا و دو پیوست در انتهای کار تنظیم شده است. مقدمات پژوهش به مباحث نظری مربوط به اسماء و صفات از منظر مولانا در مثنوی اختصاص یافته، و بخش عمده تحقیق با عنوان «اسماء و صفات خداوند در مثنوی»، توضیح و شرح و تبیین اسماء و صفات الهی در مثنوی است که با استفاده از قرآن، ادعیه و آرای صاحب نظران تدوین شده است. پیوست های پژوهش نیز به اسامی کم کاربرد و اسماء و اوصاف الهی با کاربرد خاص مولانا اختصاص دارد. نگارنده در پژوهش حاضر اساس و مبنای دسته بندی اسماء را بر نود و نه اسمی قرار داده که به وسیله شیعه و اهل سنت از پیامبر(ص) روایت شده است. این پایان نامه نشان می دهد که مثنوی یک خدانامه است چرا که مولانا در این کتاب خداوند را هم بسیار یاد کرده و هم به نام ها و اوصاف گوناگون و متنوعی(از اسمای مروی از پیامبر(ص) گرفته تا نام های موجود در ادعیه و یا نام هایی که کاربرد آن ها مخصوص خود اوست) خوانده است. مولانا هستی را مظاهر و تجلیات خداوند و یاد و نام او می داند و اسماء و صفات خداوند را با ذات او یگانه می شمارد، در نگاه او ، وصف و درک حقیقت اسماء و صفات الهی نیز با شناخت ذات خداوند برابری می کند. او ابزارهای حسی و عقل را برای درک حقیقت کافی نمی داند.از نظر مولانا تهذیب درون و متخلق شدن به حقیقت اسماء و صفات الهی می تواند راه گشای سالکان در کسب معرفت و رسیدن به حقیقت و فنای در او باشد. مولانا با توصیف و تعریف چند جانبه اسماء و صفات خداوند در مثنوی به تبیین و معرفی زیبا و ظریفی از سیمای خداوند پرداخته است. کلمات کلیدی: مولوی، مثنوی، خدا، اسماء الهی، صفات الهی.

پژوهش و کاوش درباره ی انجمن های ادبی یک پژوهش با رویکردی تاریخ ادبی است. امّا از سوی دیگر چون انجمن های ادبی نقش به سزایی در پدید آمدن و پیکره گیری سبک های ادبی داشته اند و مهمترین پایگاههای نقد ادبی و تربیت و آموزش ادب جویان و سرایندگان در هر روزگاری بوده اند؛ این پژوهش با گفتمان ها و جستارهای سبک شناسیک و نقد ادبی نیز پیوند می یابد. این پژوهش بر بنیان روش توصیفی ـ کتابخانه ای به بررسی انجمن های ادبیِ گویندگان و نویسندگان حوزه ی ادب فارسی از قرن چهارم تا اواخر روزگار قاجار می پردازد و می کوشد تا ضمن معرّفی انجمن های ادبی، حلقه های پدید آورنده و فعّالیّت هایشان، میزان تأثیر آنها را در تحوّلات ادبی نشان دهد. در این پژوهش کوشیده شده است حلقه ها و گروه های تأثیر گذار بر جریان تاریخ ادبی ایران که تا کنون کمتر مورد توجّه قرار گرفته اند، بررسی و کاویده شوند و جامعه ادبی در هر روزگار به عنوان زیر بنای آفرینش های ادبی مورد مطالعه قرار گیرد.

بهرام گور از شخصیت های بزرگ تاریخی است که توانسته است با راه یافتن به دنیای جادویی هنر و ادبیات، بخشی از آثار نویسندگان و شاعران را به خود اختصاص دهد و چهره ی تاریخی او تا حدی رنگ اسطوره و خیال گیرد و راز آلود و مبهم گردد. در این تحقیق ابتدا از لابه لای متون تاریخی چهره ی تاریخی بهرام گور مورد بررسی قرار می گیرد. پس از آن از میان همین آثار تاریخی و متون ادبی که سرگذشت بهرام را مورد طبع آزمایی قرار داده اند به بررسی افسانه ها و داستان های مربوط به بهرام گور پرداخته می شود و بخش آخر این کار مربوط به استفاده هایی می شود که شاعران فارسی زبان از نام و زندگی بهرام گور در آثار خویش به عمل آورده اند. پژوهشی درباره ی افسانه ها و اساطیر مربوط به این شخصیت تاریخی و جمع آوری اشاره هایی که شاعران و نویسندگان ادب فارسی، به این پادشاه محبوب ساسانی داشته اند، موضوع کار این رساله می باشد. از دلایل آمیختگی سرگذشت بهرام گور با افسانه ها و اساطیر، می توان محبوبیت بهرام، شرایط خاص پرورش و زندگی در حیره در دوران کودکی و جوانی، دخالت موبدان در اداره ی امور کشور، عادت ایرانیان مبنی بر آمیختن شخصیت های تاریخی خود با اساطیر و افسانه های ملی را ذکر کرد.

محمدعلی خراسانی مشهور و متخلص به موذن، از عارفان قرن 11 هجری و یکی از اقطاب ذهبیه است که دیوان شعری قریب به 3700 بیت از خود بر جای نهاده است. این پیر خراسانی در سبزوار زاده شد و همچون پدرش به سمت موذنی بارگاه شاه خراسان، علی بن موسی الرضا (علیه السلام) رسید. وی در روزگاران جوانی به فرقه ی ذهبیه پیوست و از مریدان شیخ حاتم زراوندی، قطب وقت این فرقه، گشت و پس از وی به منصب قطبیّت این فرقه نایل شد. موذن خراسانی چون بسیاری از عارف-شاعران به جولان اندیشه های عارفانه ی خود در عرصه ی شعر پرداخت و هر چند در سده ی یازده هجری می زیست، اشعار او را می توان ادامه ی شعر عرفانی سبک عراقی دانست. در دیوان او از نازک کاری ها و مضمون آفرینی های سبک هندی اثری دیده نمی شود. اشعار او ساده، روان وگیراست و چنانکه از قلم عارف- شاعران می زیبد چندان در بند آرایشات لفظی و دقت و وسواس در انتخاب قوافی نبوده است. در اشعار او سخن از عشق حقیقی بسیار است و اندیشه های صوفیانه بازتابی ژرف در دیوان او یافته است. آنچه پیش روست تصحیح دیوان این شاعر عارف است که در سه فصل ترتیب یافته؛ فصل اول مقدمه ای است بر زندگینامه و سبک اشعار وی که در سه سطح واژگانی، ادبی و فکری مورد بررسی قرار گرفته است. فصل دوم متن دیوان موذن خراسانی و اضافات نسخ را دربرگرفته و فصل سوم شامل تعلیقات و فهارسی است که بر متن اشعار این شاعر پیوست داده شده است.

رساله ی حاضر به بیان کاربرد ادبی و هنری اصطلاحات موسیقی در شعر نظامی می پردازد. نظامی از شاعران بزرگ و داستان پرداز ایرانی است که طبق تحقیق حاضر به زیبایی توانسته بسیاری از این اصطلاحات را با تصویرسازی های ادبی و هنری شگفت انگیز در اشعار خود بگنجاند که نمونه ی بارز آن آوردن سی لحن باربد در خسرو و شیرین بیانگر آشنایی این شاعر بنام در موسیقی و شاعری است. در دیوان نظامی اصطلاحات موسیقی همچون: رود، آواز، ساز، مغنّی، سی لحن باربد، چنگ و... بسیار قابل تأمّل است و سازهایی مانند جُرّه، اوزان، شاخ شانه، طربرود، مرغ سُغدی و ... که در کمتر دیوانی از شعرفارسی یافت می شود و این نشان از آشنایی بلکه تسلط نظامی با انواع ساز ها و اصطلاحات موسیقی است. این پایان نامه در دو فصل تنظیم شده در مقدمه به مبانی، کلیات و اهمیت موسیقی در شعر نظامی پرداخته شده و در متن اصلی که در آن یکصد و چهل اصطلاح موسیقی به کار رفته در خمسه ی نظامی به ترتیب حروف الفبا نقل شده پس از توضیح هر یک، و بیان شگردهای ادبی و هنری آن، به ابیات مورد نظر استشهاد شده است. در پایان نیز از مباحث مطرح شده نتیجه گیری لازم به عمل آمده است.

هنر و رویا ارتباط دوسویه و تنگاتنگی دارند؛ رویا بمانند هنر، ژرف ترین بخش روان آدمی را می کاود و به خود او عرضه می دارد. رویا حاصل ناخودآگاه است و داستان، آمیزه ای از ناخودآگاه و خودآگاه. رویا از یک سو همچون عنصری داستانی، در سیر عناصر داستان ها نقش ایفا می کند، از سوی دیگر پیوند میان این دو، در داستان نویسی گونه ای داستان را به وجود آورده که متن، سراسر در فضایی ذهنی و رویایی شکل می گیرد و پیش می رود. ما این نوع را، داستان های رویاگونه می نامیم. در این پژوهش خواب، رویا و رویاگونه از هم تفکیک شده است. از سبک های رویاگونه داستانی می توان به جریان سیال ذهن، داستان های سوررئال، داستان های رئالیسم جادویی و نیز داستان های پسامدرن اشاره کرد. این پژوهش، به بررسی نقش رویا در سه رمان کوتاه معاصر فارسی پرداخته است. در رمان گاوخونی، رویا همچون عنصری داستانی به کار رفته که به شکل گیری ساختار کلی داستان نیز کمک می کند. در این رمان، رویا بستری به وجود آورده که دیگر وقایع داستان در آن معنا پیدا می کنند؛ ولی در رمان های سلوک و شازده احتجاب، این کارکرد دیگرگونه است. این دو رمان که با منطق رویا روایت می شود، با داشتن رگه های پررنگی از جریان سیال ذهن، در ردیف رمان های رویاگونه قرار می گیرند. این دو رمان، بر اساس ذهنیت یکی از شخصیت های اصلی داستان نوشته شده و در سرتاسر کتاب، فضایی ذهنی و درونی به وجود آورده که ما را با زبان ذهن و ویژگی های خاص خود روبه رو می کند.

هدف ازانجام این پژوهش، تعیین سهم عوامل درون مدرسه ای (باتاکیدبرعوامل تحصیلی) موثردرپیش بینی عملکردتحصیلی دانش آموزان پایه سوم دبیرستان های نمونه دولتی استان هرمزگان درامتحانات نهایی وارائه مدل علّی عوامل مذکوربوده است. بدین منظورازبین 926نفرازدانش آموزان مشغول به تحصیل پایه سوم دبیرستان های نمونه دولتی استان هرمزگان درسال تحصیلی 90-1389، نمونه ای به حجم300نفر شامل 168نفردخترو132نفرپسربه شیوه نمونه گیری طبقه ای تصادفی با انتخاب متناسب، انتخاب گردیده است. ابزار مورد استفاده دراین پژوهش عبارت است از: فرم کوتاه پرسشنامه 31سوالی راهبردهای انگیزشی برای یادگیری (پینتریچ وهمکاران1993) که برای محاسبه ی نمره ی انگیزش تحصیلی انتخاب گردیده است. ازروش های آماری توصیفی چون فراوانی، میانگین و انحراف معیار وازروش های آماری استنباطی چون تحلیل رگرسیون چندمتغیری به شیوه ی هم زمان به منظورارائه مدل و بررسی سهم متغیّرهای پیش بین درتبیین متغیر ملاک و هم چنین از تحلیل واریانس نیزاستفاده شده است . نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای پیش بین حدود63 درصد ازواریانس متغیرملاک(عملکرد تحصیلی) راتبیین می کنند.جهت تعیین معنی داریr2 محاسبه شده، مقدار fنیزمحاسبه، که برابر936/127 به دست آمده که درسطح 05/0معنی دار بوده است. کلمات کلیدی: عوامل درون مدرسه ای، عملکرد تحصیلی، دانش آموزان دبیرستان، استان هرمزگان.

چکیده بدیع یکی از شاخههای علم بلاغت است که به کارگیری آن ضمن آرایش کلام به بخشی از توان هنری شاعر اشاره دارد. دیدگاه افراطی منتقدان به این فن، سبب شده است نقش آرایههای سودمند بدیعی در میان صنایع غیرمفیدی که به علل گوناگون گسترش یافتهاند، نادیده گرفته شود تا جایی که نظریات ارائه شدهی آنها، توصیه به پرهیز از استفادهی صنایع بلاغی و بدیعی را نشان میدهد. این پایاننامه ضمن بررسی کاربرد صنایع بلاغی، در شعر شاعران معاصر از دورهی مشروطیت تا پیش از انقلاب، به استخراج آرایههای بدیعی در اشعار یدالله رویایی، رضا براهنی، محمد حقوقی و محمدرضا شفیعی کدکنی پرداخته است. با تقابل بینشهای نوگرایانهی این چهار تن که خود منتقد نیز بودهاند و در این زمینه، نظریات موافق و مخالفی ارائه دادهاند و کاربرد صنایع بدیعی در اشعارشان، میتوان به ابعاد نظری و عملی شخصیت ادبی آنها پی برد و ثابت کرد صنایع بدیعی، همچنان جای خود را به عنوان یک فن سودمند در شعر معاصر حفظ کرده است. از اهداف این رساله، معرفی آرایههای سودمند برای بهرهوری بهتر از آنهاست تا به شناخت بیشتر شعر معاصر و پیشرفت آن یاری برساند، در همین راستا به تجزیه و تحلیل اشعار شاعران مدنظر پرداخته که تا کنون کمتر مورد بررسی قرار گرفته است و آرایههای پرکاربرد استخراج شده است. در نتیجه گرایش شاعران به بدیع مشخص شده و به نقش مضمون اشعار در استفاده از آرایهها اشاره شده و معناگرا یا لفظپرداز بودن شعرا تعیین شده است.

چکیده در این پایان نامه، آثار داستانی بیژن نجدی، از نویسندگان خطه ی شمال ایران، مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده ای که متأسفانه مهلت فراوانی برای درخشیدن نداشت. اما با همین دو اثر داستانی چاپ شده از وی، خصوصاً "یوزپلنگانی که با من دویده اند" می توان حساسیت دقیق نویسنده را نسبت به ایجاز نویسی و کار زبانی دریافت. پژوهش جامع و مدونی از آثار داستانی وی از جنبه ی ساختاری موجود نبود و در این مقال سعی شده به طور کلی به آنها پرداخته شود. این رساله در دو بخش تدوین شده است. بخش اول شامل دو فصل: فصل اول، شامل زندگی نامه ی نجدی و جایگاه او در ادبیات داستانی ایران می باشد. فصل دوم، شامل خلاصه ی داستان های نجدی در دو کتاب "یوزپلنگانی که با من دویده اند" و "دوباره از همان خیابان ها" است. در خلاصه نویسی سعی شده حال و هوا و فضا و زبان نویسنده حفظ شود. بخش دوم شامل عناصر داستان، که در پنج فصلِ پیرنگ، زبان، شخصیت، گفتگو و در آخر فصل روایت و زاویه ی دید، تنظیم شده است. کلمات کلیدی: بیژن نجدی، داستان، روایت، زبان، شخصیت.

معری و ناصرخسرو هر دو در روزگاری به سر می بردند که آشفتگی سیاسی و اجتماعی در آن بیداد می کرد، تا جایی که سیاهترین صفحات تاریخ برای دو ملت ایران و عرب در همین برهه ی زمانی رقم خورده است. با واکاوی در سروده های این دو شاعر گرانمایه در می یابیم که مضامین حکمی، چاشنی و بن مایه ی اصلی سروده های آن دو می باشد. آن ها اساس و شالوده شعر خویش را بر پایه ی عقل و خردورزی بنا نهاده اند.این دو شاعر با تفاوت هایی که در زمینه های فکری و عقیدتی با هم دارند، در اندیشه های حکمی شباهت های زیادی میان آنان به چشم می خورد که از جمله آن ها می توان به ستایش عقل و خرد، دنیا ستیزی، دین گرایی، پرهیز از وصف می و معشوق و...اشاره کرد. در پژوهش حاضر به بررسی مضامین حکمی مشترک میان معری و ناصرخسرو پرداخته ایم. این پژوهش، طی چهار فصل با روش تحلیلی _ تطبیقی به انجام می رسد. در فصل اول مفهوم حکمت را در نزد زبان شناسان، مفسران و ادیبان وامی کاویم آن گاه در دو فصل بعد، به صورت مختصر زندگی شخصی و ادبی هر دو شاعر را با تکیه بر اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی روزگارشان مورد بررسی قرار می-دهیم و در خاتمه، به مقایسه ی میان مضامین حکمی دو شاعر می پردازیم و سپس تفاوت ها و شباهت های این دو را تبیین و تشریح می نماییم. مهم ترین دستاورد پژوهش حاضر، آن است که ناصرخسرو در افکار و اندیشه های حکمی تحت تأثیر معری بوده است، زیرا این دو علاوه بر مضامین حکمی، شباهت های فراوانی در سبک وسیاق زندگی داشته اند.

به نوشته ی دکتر فولادی طنز عبارت است از نوعی خلاف عرف مقرون به هزل مثبت؛ می توان گفت شوخ طبعی به دو گروه طنز و هجو تقسیم می شود وهزل را باید زیربنا و اساس شوخ طبعی دانست. نکته ی دیگر اینکه عرفا به منظور تعلیم و تهذیب، خوشوقتی و تفریح و اصلاح جامعه به طنز روی آورده اند، چرا که مخاطبشان عوام بوده اند و برای راهنمایی و نصیحت آ ن ها سخن گفته اند پس زبان همان هارا نیز انتخاب کرده و به صورت ساده منظور خویش را بیان کرده اند. سنائی نیز به جز دوره ی اول زندگی که با اهداف شخصی به هجو روی آورده، با هدف اصلاح و راهنمایی مردم طنز را به زیبایی به کار برده است. طنز سنائی گاه بسیار مستهجن و بی پروا و گاه بسیار آرام و متین است. کارنامه ی بلخ که از آثار دوره ی اول زندگی وی است نوعی هجونامه محسوب می شود که به قصد انتقام یا ضربه به رقبا سروده شده است ولی حدیقه حاصل دوره ی دوم زندگی وی است که نکات عرفانی و اخلاقی مطرح شده و هر جا لازم بوده سنائی از طنز بهره گرفته که بسیار جذاب و زیباست. البته گاه در همین اثر نیز از کلمات رکیک و مستهجن استفاده کرده و به این علت که هدف اصلاح اجتماع بوده هجو محسوب نمی شود ودر مجموعه ی طنز قرار می گیرد.در دیگر آثار سنائی نیز طنز دیده می شود ولی نمود چندانی ندارد. در کل می توان سنائی را شاعری طنزپرداز و حاذق معرفی کرد.

یکی از راههای بررسی و شناخت آثار ادبی، بررسی سبک شناختی آن هاست که در سه سطح زبانی، ادبی و محتوایی و فکری انجام می گیرد. در این میان، بررسی سطح فکری شاعران از اهمیت خاصی برخوردار است که گاه مورد غفلت واقع می شود. موضوع پژوهش حاضر بررسی سطح و سبک فکری اشعار حزین لاهیجی، آخرین شاعر مشهور سبک هندی است. این پژوهش در سه فصل اصلی با عناوین " معرفی سبک و دانش سبک شناسی"،"معرفی حزین و شعر او" و " بررسی موضوعات و مضامین و سبک فکری اشعار حزین" تدوین شده و در بخش ملحقات "شگردهای هنری حزین در ارائه مفاهیم و مضامین شعری او" مورد بررسی قرارگرفته است. در فصل سوم که بررسی سبک فکری حزین و اصلی ترین بخش تحقیق است، درونمایه های اصلی شعر حزین(غنایی، تعلیمی و حماسی) و موضوعات فرعی شعر او چون عشق و عرفان، طنز و هجو و انتقادات و شکوائیات وی، مداحی او، اخلاقیات و زهدستیزی و دنیاستیزی و مرگ ستایی، مفاخرات و تجلّی غم و شادی و ... در دیوان او بررسی، توصیف و تحلیل محتوایی شده است. برآیند و نتیجه پژوهش حاضر آن است که عشق و شیدایی اصلی ترین مضمون شعری حزین است و آمیختگی موضوعات مختلف شعری چون غم و شادی، طنز و هجو ، عشق و حماسه و ارائه متناقض نمایی در مفاهیم و مضامین شعری از مشخصه های سبکی شعر اوست. حزین شاعری درونگراست و به مفاهیم فکری و عرفانی توجه خاصی دارد و می توان زمینه های عشق عرفانی شعر او را پر رنگ تر دانست. همچنین می توان ادعا کرد که حزین در همه اشعار خود به شیوه غیرمستقیم قصد تعلیم و توصیه های اخلاقی عرفانی دارد و گاه جنبه تعلیمی شعر او، به ویژه در مثنویات، غلبه دارد. حزین در بیان مفاهیم شعری خویش هنرمندانه از برخی شگردهای ادبی هنری چون متناقض نمایی، موتیوهای معنایی و تصویری، الفاظ و کنایات و رسوم عامیانه در قالب تشبیه و گاه تمثیل و... استفاده کرده و به این شیوه ها موضوعات و مضامین شعری خویش را به صورتی جذاب و هنرمندانه ارائه کرده است.

چکیده «حسین بن حسن رودسری گیلانی» با تخلّص شاعری «فارغ» در رودسر، ازتوابع استان گیلان زاده شد. ازسال تولّد، مدّت عمر، خانواده و بستگان وشرایط زندگی او هیچ اطّلاعی، جز آنچه از شعر وی به دست می آید، در دست نیست. فارغ گیلانی، به دلایلی نامشخّص، سال هایی نامعلوم از عمر خود را در شهرهای مختلف ایران و حتّی عراق آواره بوده است؛ بنابر گزارش خود او، هنگام بازگشت به ایران به رودباررفته در خانه ی دوستی اقامت می کند و به درخواست و پیشنهاد او، داستان هایی از زندگانی دلاوری ها و معجزات حضرت علی (ع) را به رشته ی نظم می کشد و کتاب خود را- بازهم آن گونه که خود گفته- درسال 1000ق. و هنگام فتح گیلان، به شاه عبّاس بزرگ تقدیم می کند. اثر فارغ، که در قالب مثنوی و به بحرخفیف سروده شده، همچون دیگرحماسه های دینی دوره ی صفوی، آمیخته ای از واقعیّت و افسانه است که البتّه گاه، جنبه ی داستانی و خیال پردازی های شاعرانه، بر واقعیّت برتری دارد. فارغ در مثنوی خود، صنایع و آرایه های لفظی و معنوی را با مهارت به کارگرفته است. بنابر ضرورت حماسی بودن این اثر، آرایه هایی چون: اغراق، تشبیه، استعاره وکنایه و بنابر تاریخی بودنش، آرایه ی تلمیح بیشتر به چشم می خورد. این پایان نامه، به تصحیح و تعلیق بیش از پنج هزار بیت به جا مانده از مثنوی فارغ گیلانی -که با نام های فارغ نامه، ولایت نامه، جنگ نامه، کتاب ملّا فارغ و دیوان فارغ گیلانی شناخته شده- از روی پنج نسخه پرداخته و در سه فصل تنظیم شده است: فصل نخست در باب زندگی شاعر و بررسی سبک شعری او در سطوح مختلف زبانی(شامل: آوایی، واژگانی، دستوری)، ادبی و فکری و نیز معرّفی نسخه های خطّی مورد استفاده در این پایان نامه و ویژگی های آنها و معرّفی شیوه ی تصحیح؛ فصل دوم، متن تصحیح شده است، شامل: شرح جنگ ها، دلاوری ها و معجزات امیرمومنان و… و فصل سوم، تعلیقات و توضیحات. واژه های کلیدی: فارغ گیلانی، فارغ نامه، حماسه ی دینی، نسخه ی خطّی، تصحیح، تعلیق حضرت علی(ع).

کلیله و دمنه از آثار ارزشمند و فاخر فرهنگی و ادبی ایران و هند و نیز از نوادر و شاهکارهای ادبی جهان است. این کتاب علاوه بر ارزش ها و فواید اخلاقی، اجتماعی، سیاسی و تربیتی دارای ارزش ها و ویژگی های زبانی زیادی است که نگارنده را بر آن داشت تا در این رساله به صورت علمی به جنبه های مختلف دستوری کلیله و دمنه بپردازد و آن جنبه ها را تجزیه، تحلیل و تبیین نماید. این رساله، ویژگی های دستوری را در هشت بخش (جمله، اسم، حرف، شبه جمله، صفت، ضمیر، فعل و قید) بررسی می کند. روش پژوهش در این رساله، استقرایی بوده است.شایان ذکر است هر چند نشانه هایی از نثرنویسی عربی در کلیله و دمنه به چشم می خورد؛ اما ساختار نحوی جملات به طور کامل، متأثّر از الگوهای زبان عربی نیست و به طور کلی ویژگی های دستوری این کتاب به مختصات قرن ششم بسیار نزدیک است.

نقد در لغت به معنای جدا کردن سره از ناسره است و نقد ادبی روشی برای سنجش سخنان یک شاعر یا نویسنده. به بیانی گویاتر ، شناخت قسمت های ارزشی یک اثر در مقابل قسمتهای کم بهای آن است و با آنچه در باور عمومی جریان دارد یعنی عیان کردن نکات ضعف یک نوشته، متفاوت است . وظیفه ی مهم نقد ادبی تفسیر و توجیه نکات موثر یک اثر هنری است که برای مخاطب نقد ، دلایل ماندگاری یک شعر یا داستان را آشکار می کند. پژوهش حاضر با استفاده از روش کتابخانه ای – تحلیلی، ابتدا به شناساندن و طبقه بندی نقدهای شعر فروغ فرخزاد و سهراب سپهری می پردازد و در ادامه موضوعات ادبی شعر آن ها را از نظر منتقدین بررسی می کند. همچنین مهمترین نظرات و منابع، تحت عنوان جمع بندی در آخر هر قسمت بیان می شود.این پژوهش خواهد کوشید نتایج نقد عملی شعر معاصر فارسی را در رابطه با شعر فروغ فرخزاد و سهراب سپهری به دست دهد.

سیاوش کسرایی در سال 1305 در اصفهان به دنیا آمد. او پس از پایان دبیرستان، در رشته ی حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد. در دوران تحصیل به شعر و سیاست روی آورد و در سال 1374 در وین اتریش زندگی را بدرود گفت. کسرایی از خود شانزده دفتر شعر بر جای گذاشته است. در این تحقیق سعی بر آن بوده است، «ساختار زبان شعر» او با توجه به کتاب «موسیقی شعر» نوشتهی دکتر شفیعی کدکنی بررسی شود. برای این منظور، چهار سطح در نظر گرفته شد: «سطح موسیقیایی»، «سطح واژگانی»، «سطح نحوی» و «سطح ادبی ـ بلاغی». در سطح موسیقیایی، انواع موسیقی شعر او در سه محور «موسیقی بیرونی»، «موسیقی کناری» و «موسیقی درونی» مورد بررسی قرار گرفت و ملاحظه شد که حجم بیشتر اشعار او را، شعرهای نیمایی تشکیل داده است. کسرایی در کنار بهره گیری از موسیقی بیرونی، «قافیه و ردیف» را نیز به کار گرفته است؛ استفاده ی بیش از حدّ او از قافیه، موجب شده که در این تحقیق شاعری قافیه پرداز نامیده شود. او از صنایع موسیقی آفرین بدیع لفظی نیز که از آن با عنوان «موسیقی درونی» یاد شده، برای تکمیل موسیقی شعر خود و زیباتر کردن آن بهره برده است. طبق بررسی هایی که در زمینه ی واژگان و نحو شعر کسرایی انجام گرفت، می توان دریافت که «باستان گرایی» و کاربرد کلمات و نحو کهن در شعر این شاعر بسیار گسترده تر از «عامیانه گرایی و محاوره گرایی» و همچنین «تأثیر پذیری از نحو زبان گفتار» می باشد. نمی توان نوآوری های شاعر را نیز در این زمینه ها نادیده گرفت. بیشتر نوآری های کسرایی مختص به خود او نیست، بلکه نوآوری هایی است که در شعر معاصر نسبت به شعر گذشته انجام گرفته است. در بررسی زبان شعر این شاعر، شعر او از جهت ادبی و بلاغی نیز مورد پژوهش قرار گرفت. کسرایی در شعر خود از تشبیه، و پس از آن از تشخیص بسیار بهره برده است. موضوعات دیگری که در شعر او قابل ملاحظه است عبارتند از: استعاره، مجاز، کنایه، تلمیح و ... و مباحث مربوط به علم معانی از قبیل ایجاز و اطناب. کلمات کلیدی: سیاوش کسرایی، زبان شعر، ساختارگرایی، صورتگرایی، شعر معاصر.

مسأله تاثیر شعر و اجتماع بر یکدیگر-به معنای امروزین- از جمله مواردی است که با تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران در عصر مشروطه و تغییر رویکرد شاعران به سمت مردم، در مباحث ادبی مطرح شد. این تاثیر و تأثر به ویژه در تقابل شرایط سیاسی، اجتماعی عصر مشروطه و شعر واقع گرای آن دوره نمود یافته است. بررسی این مسأله که چه میزان شعر معاصر فارسی بر بخش های مختلف جامعه ایران. تاثیر گذار بوده و چه مقدار از تحولات این بخش ها تاثیر پذیرفته است، اولین سوالی بود که ما را به تبیین جایگاه مردم در شعر معاصر واداشت. در فصل نخست این تحقیق ضمن بیان برخی مباحث نظری در مورد شعر و رابطه آن با اجتماع، سعی شده است تعریفی مناسب از شعر مردمی ارایه شود. در این راستا با پیشنهاد سه شاخص "شعر بودن" ، "متعهد بودن" و "طرفدار بودن" برای یک شعر مردمی واقعی، اشعار واقع گرا، اشعار پر طرفدار و اشعار سمبولیک اجتماعی در شعر معاصر را به عنوان سه گونه ملقب به شعر مردمی معرفی و از زاویه شاخص های مذکور بررسی کرده ایم. در قسمت های بعدی، شعر دوره مورد نظر (از مشروطه تا انقلاب اسلامی) را به چهار فصل زمانی که معمولاً با رویدادهای مهم و تاثیر گذار سیاسی- اجتماعی از یکدیگر جدا شده اند. تقسیم کرده ایم. در هر دوره با اعتقاد به این اصل که شعر معاصر فارسی را نمی توان به طور مجزا و بدون توجه به شرایط برون شعری زمانه مورد بررسی قرار داد، حتی الامکان مروری بر مجموعه تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دوره زمانی مورد نظر داشته و سپس با توضیحاتی در مورد وضع کلی شعر، به مسأله مردم گرایی در شعر آن دوره پرداخته ایم. در سیر کار،با تاکید بر این مسأله که در تعریف شعر مردمی نباید از مهمتریم شاخص یعنی "شعر بودن" غفلت کرد، ضمن توضیحاتی در مورد گونه یا جریان شعری مورد نظر و ارایه نمونه هایی مناسب، در صورت امکان، به کمک نمودار میزان چهار شاخص مهم شعری را در مورد آن شعر نشان داده ایم. بدین ترتیب با بیان این سخن که در هیچ یک از گونه ها و جریان های شعر معاصر سه شاخص مذکور در مورد شعر مردمی را به صورت یک جا و در حدی بالا، نمی توان مشاهده کرد. اشعار سمبولیک اجتماعی را به دلیل حفظ شأن هنری و تعهد در قبال مردم، به عنوان نمونه های مناسب از شعر مردمی معرفی می کنیم.

درک متون عرفانی مستلزم روشنی مطالب و مباحث عمده و کلیدی عرفان و تصوف است. این رساله که از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده، پژوهشی است در تعریف و تبیین علمی و منطقی بخشی از آن مطالب و مباحث که در آن مطالعه و تحقیق در "نفس" بر پایه مثنوی های سنایی، عطلر و مولوی (11مثوی) صورت گرفته است. در مقدمه نفس از دیدگاه قرآن و با استفاده از دو تفسیر معتبر و کهن فارسی (میبدی و سورآبادی)، همچنین در فلسفه قبل و بعد از اسلام و از منظر عرفا و علمای اخلاق مورد بررسی قرار گرفته است. سپس در بخش های سه گانه، تقسیمات نفس در مثنوی های سنایی، عطار و مولوی تبیین شده و به طور خاص به نفس اماره موضوع اصلی پژوهش پرداخته شده است و از ویژگی های نفس اماره و تهذیب و فواید آن سخن به میان آمده است. در پایان هر بخش نیز نمونه هایی از تشبیهات و اوصاف نفس ذکر شده است.

طرزی افشار از شاعران نیمه ی قرن یازده هجری (حدود سال های 1052تا1078ه.ق) همزمان با شاه صفی و شاه عباس ثانی می باشد.محل تولد وی «طرزلو» یکی از روستاهای ارومیه بوده است. وی از ایل افشار می باشد، که همواره دارای عزت واعتبار بوده اند. از نسب و نام پدر ومادر وی چیزی در تاریخ ذکر نشده است. در مورد تاریخ وفات و محل دفنوی چیزی در تذکره ها یافت نشد و این بخش از زندگی وی مسکوت مانده است. پایان نامه حاضر که تصحیح انتقادی جدیدی از دیوان طرزی است دارای سه بخش مجزا می باشد. بخش اول شامل مقدمه است، که علاوه بر بررسی زندگی شاعر، به بررسی اثر وی در سه بخش محتوایی، واژگانی و دستوری پرداخته است. بخش دوم شامل متن اصلی اثر است که در آن اشعار شاعر ذکر گردیده، بخش سوم نیز شامل تعلیقات و فرهنگ واژگان ترکی ومنابع و مآخذ می باشد. طرزی شاعری غزل سراست، ولی در دیوانش قصیده، قطعه، رباعی، مثنوی، تمثال، مطایبه و ترجیع بند و ملمع نیز دیده می شود، امّا آنچه که او را از سایر شعرا جدا می کند و خودش نیز چندین بار در اشعارش به آن اشاره کرده، سبک جدیدی است که در اشعارش ایجاد کرده و آن وجود فعل ها و مصدر های جعلی فراوان است، که در سراسر دیوان و انواع اشعارش مشاهده می شود. در این تصحیح از هشت نسخه استفاده شده است و تعلیقات و فهارس نیز در آخر دیوان اضافه گردیده است. علاوه بر این از تصحیح مرحوم آقای محمد تمدن در کنار سایر نسخ استفاده شده است. مقدمه تصحیح حاضر به مراتب از مقدمه ی آقای تمدن مفصل تر است و نه تنها به شرح احوال شاعر پرداخته، بلکه از جنبه های سبکی و بیان نکات دستوری نیز قابل توجه است. کلمات کلیدی: 1) زندگی طرزی افشار 2) دیوان طرزی 3)سبک شعر طرزی 4) فعل ها ومصدرهای جعلی

چکیده جهان هستی، جهان مکافات است و هر عمل انسان عکس العملی در دنیا و آخرت دارد. پاداش و کیفر در تمام ادیان الهی به طرق و گونه های مختلف مطرح گردیده است، و در هیچ کتاب آسمانی نیست که از پاداش و کیفر اعمال سخن به میان نیامده باشد، تنها وجه تمایز آن در شیو? بیان و نوع پاداش و کیفر و زمان و مکان است. پاداش و کیفر اعمال، موضوعی است که در اشعار شاعران برجسته، به گونه های مختلف بازتاب یافته است و شاعران با بیان مستقیم و یا غیرمستقیم به این موضوع پرداخته اند و همچنین با استفاده از متون دینی و حکمی و حتی آموزه های مزدایی، ابعاد آن را در حکایات و داستان های خویش تبیین کرده اند. نگارنده در این پژوهش به بررسی این موضوع در اشعار شاعران از آغاز تا پایان قرن هفتم پرداخته است. این رساله در سه فصل تنظیم شده است: فصل اول در مورد مقدمات، تعریف پادش و کیفر، پاداش و کیفر در ادیان آسمانی، انواع پاداش و کیفر در متون دینی، انواع پاداش دنیوی، انواع کیفر های دنیوی، انواع پاداش ها و کیفرهای اخروی، اصول کلی در پاداش های دنیوی، اصول کلی در پاداش های اخروی، تجسم اعمال است. فصل دوم، پادش و کیفر اعمال در شعر فارسی آمده است و در فصل سوم، به اعمال پاداش مند و اعمال کیفر مند در شعر فارسی پرداخته شده است. این موضوع در اشعار شاعران، از جمله فردوسی و مولوی، به وضوح و در برخی اشعار شاعران دیگر از جمله جمال الدین عبدالرزاق، کمال الدین اسماعیل و خاقانی کمتر دیده می-شود. کلمات کلیدی: پاداش، کیفر، شعر فارسی، قرآن، روایات.

آرایه های ادبی، بخشی از شیوه های زیبایی آفرینی سخن هستند و همواره در ادبیات فارسی مورد توجه و اهمیّت بوده اند. رساله حاضر به تحلیل زیبایی های بیانی و بدیعی در امثال و حکم دهخدا پرداخته و مبنای آن فقط بر کتاب امثال و حکم دهخدا است. امثال و حکم دهخدا در چهار مجلّد جمع آوری شده است که شامل امثال و حکم منظوم، منثور و عامیانه و ادبی می باشد. امثال و حکم دهخدا جامع ترین کتابی است که تاکنون به جمع آوری امثال و حکم زبان فارسی پرداخته است. درباره جنبه های گوناگون امثال و حکم فارسی تاکنون تحقیقاتی انجام گرفته است، از جمله درباره جنبه های اجتماعی و تاریخی و جمع آوری آن ها، ولی در باب جنبه های زیبایی شناختی امثال و حکم فارسی، تحقیق خاصی به انجام نرسیده است و این رساله کوشیده است این جنبه را در امثال و حکم روشن سازد. این تحلیل نشان می دهد که کدام یک از صناعات بیانی و بدیعی در امثال و حکم دهخدا بسامد بیشتر و کدام یک بسامد کمتری دارد و ساختار آن ها بیشتر بر اساس کدامین آرایه های ادبی بنیاد نهاد شده است. در پایان با ارائه نمودار بسامد زیبایی های بیانی و بدیعی لفظی و معنوی در امثال و حکم دهخدا نشان داده شده است که خواننده را به درک ملموسی از ساختار ادبی امثال و حکم فارسی می رساند.

نامه از انواع نثر فارسی به شمار می آید و سابقه ای دیرینه دارد. امروزه انتشار مجموعه نامه ها به منزله آثاری ادبی یا اسنادی پژوهشی با هدف شناخت شخصیّت ها، خصوصیّات روانی افراد، سیر رویدادها و یا تحوّلات فرهنگی و سنّتی صورت می گیرد. نامه های بی شمار محمّدعلی جمال زاده ازین دست است. نامه نگاری، در کنار داستان نویسی، سردبیری مجلّه، ترجمه و نگارش مقاله های پژوهشی و انتقادی، کارنامه ادبی جمال زاده را تشکیل می دهد. تأثیر شیوه داستان نویسی، نامه های این نویسنده را از جایگاه ادبی ممتازی برخوردار می سازد. زبان رسمی و مودّبانه، اطناب، پیروی از ساختار اروپایی با چشمداشتی به اصول نامه نویسی ایرانی از ویژگی نامه های وی به شمار می آید. جمال زاده از طریق نامه نگاری ضمن حفظ پیوند خود با ایران و زبان فارسی، به شناختی از نسل جوان و گرایش های آنان دست می یابد. مضمون نامه ها با توجه به مخاطبان آن که عمدتاً اهل ادب و سیاست هستند، به طور کلی روابط فرهنگی و ادبی، نقد و بررسی کتاب، جریان های فرهنگی و مسائل ادبی و اجتماعی، آراء و اندیشه ها و به ندرت زندگی خصوصی و احوال شخصی است. تحلیل محتوایی نامه های محمدعلی جمال زاده موضوع اصلی این رساله است که پس از ارئه طرح کلّی پژوهش، تاریخچه نامه نگاری و ویژگی نامه ه در هشت بخش صورت گرفته است؛ دو گزارش (قدیمی ترین نامه ها)، شخصی (زندگی خصوصی و احوال شخصی)، نقد و بررسی و معرفی کتاب (آراء انتقادی جمال زاده در بررسی آثار ادبی معاصر)، جمال زاده و نویسندگان (رابطه جمال زاده با نویسندگان معاصر و عقاید وی در باب آثار آنان)، جمال زاده و جایزه نوبل ادبی (ماجرای معرفی نویسنده برای نوبل ادبی)، مباحث و عقاید (ادبی، تاریخی، اجتماعی، سیاسی)، جمال زاده و منتقدان (بررسی آراء انتقادی مخالفان و علل حاشیه نشینی نویسنده) و جمال زاده و ناشران (بررسی رابطه جمال زاده با ناشران آثارش). این بررسی ضمن ارائه تصویری کامل از شخصیت ادبی جمال زاده، گوشه هایی از تاریخ فرهنگ معاصر را ترسیم می کند.

تاریخ بیهقی تألیف محمد بن حسین بیهقی؛دبیر غزنویان اثری تاریخی ادبی می باشد. این اثر که به نثری ادیبانه نگاشته شده، از جمله منابع تاریخی غزنویان است که نویسنده در آن به بیان وقایعی که خود شاهد آنها بوده یا از افرادی مطمئن شنیده می پردازد. بیهقی در این اثر نام اشخاص بسیاری را همراه با ذکر اعمال و رفتار آنها آورده است که می توان از این ویژگی در بررسی های روانشناسانه استفاده کرد و اشخاص تاریخ بیهقی را با توجه به نظریه های شخصیّت مورد تحلیل قرار داد. از میان نظریه های شخصیّت روانشناسان، نظریه شخصیّت آدلر که بر اصل اجتماعی بودن انسان و انگیزه ی تلاش برای برتری و رفع عقده ی حقارت تکیه دارد برای این تحقیق انتخاب گردید. همچنین از میان چاپ های تاریخ بیهقی، تاریخ بیهقی تصحیح علی اکبر فیاض مورد استناد قرار گرفت. روش کار در این تحقیق توصیفی تحلیلی است، بدین گونه که پس از مطالعه و گردآوری اطلاعات لازم از منابع ادبی و روانشناسی و تحلیل و بررسی داده ها بر اساس نظریه آدلر، به تحلیل شخصیّت های تاریخ بیهقی پرداختیم. و پس از مطالعه ی کافی درباره ی تاریخ بیهقی و وجوه مختلف آن، همچنین بررسی نظریه شخصیّت آدلر، با کاوش در تاریخ بیهقی به دسته بندی اطلاعات مربوط به هریک از اشخاص با ذکر منبع اقدام گردید. و سپس با توجه به ویژگی های برجسته ی هر شخصیّت، و هم خوانی آن با یکی از چهار سبک زندگی آدلر به دسته بندی اشخاص روی آوردیم. همچنین نمونه ی واکنش های بازیابی تراز شخصیّتی و گرایشهای محافظ آدلر، از اشخاص تاریخ بیهقی برای آشنایی بهتر خوانندگان تحقیق با نظریه ی شخصیّت آدلر، در قالب جدول آورده شده است.

ترجمه کتاب کلیله و دمنه، از جمله مهم ترین متون ادبی فارسی است که با نثری فصیح و بلیغ نوشته شده است. نویسنده کتاب در هر باب، از انواع صناعات ادبی استفاده کرده است. برای فهم بهتر و بهره بیشتر از زیبایی های ادبی این کتاب لازم است تمام کلمات و عبارات و جملات آن به دقت مورد تحلیل قرار گیرد. متن حاضر، با موضوع «زیبایی شناسی ادبی کلیله و دمنه»، به بررسی نکات بلاغی این کتاب می پردازد و شامل سه فصل است: در فصل اول زیبایی های بدیعی کلیله و دمنه، در فصل دوم زیبایی های بیانی کتاب و در فصل سوم صناعات ادبی بخش های عربی آن مورد مطالعه قرار گرفته است. هر فصل شامل بخش هایی است که به معرفی انواع صنایع ادبی اختصاص دارد و ذیل هر کدام کوشیده ایم نمونه های مناسبی از آن به دست دهیم. از جمله صنایعی که در کلیله و دمنه بسیار استفاده شده است، می توان به سجع، جناس، ازدواج، پی آوری، تضاد، تشبیه، کنایه، اغراق و جمع و تقسیم اشاره کرد. کلمات کلیدی: کلیله و دمنه، زیبایی شناسی، بلاغت، بدیع، بیان.

چکیده بزرگ علوی ( 1282- 1375ش) از نویسندگان معروف و اجتماعی نویس ایران در دوره معاصر است. او در طول 60 سال نویسندگی بر این اصل وفادار بوده است که هر نویسنده ای در آفرینش اثر خود بطور خواسته یا ناخواسته متاثر از شرایط اجتماعی،سیاسی و فرهنگی زمان خود قرار می گیرد که خود در موقع نوشتن با بیان کردن آن اوضاع در آثارش به این شرایط شهادت می دهد. علوی به ادبیات اجتماعی تعلق داشت،ادبیاتی که موضوع آن با توجه به اینکه خود علوی نیز بعضی از آنها تجربه کرده است- بر یک زمینه حاد تاریخی مستند است و از همین رو با قدری تسامح می توان آثار او را نوعی ادبیات مستند نامید که عناصر آن ماخوذ از یک زمان و مکان معین می باشد که افراد جامعه آن دارای سرنوشت تاریخی اند. در این پژوهش اهتمام شده است که ارتباط بین آنچه بزرگ علوی و روزگاری که این آثار را در آن هنگام به قلم آورده و نحوه برخورد او با زندگی آن چنان که در آثار وی جلوه گرست و در جامعه ای که در آن زیسته است و دیدگاه خاص نویسنده در مورد نگرش به مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و... به شیوه گسترده نشان داده شود. در فصل اول این تحقیق پس از تعریف و تبیین موضوع، زندگی و آثار بزرگ علوی که به اختصار بررسی شده است، در فصل دوم به مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موجود در جامعه دوران زندگی نویسنده اشاره کرده ایم ودر فصل سوم به آداب و رسوم و خرافات و باورها در بین مردم و.... و در فصل چهارم به نظام خانواده و زیورآلات و وسایل آرایشی و موسیقی و... و در فصل پنجم به خوراک و پوشاک و... و در فصل ششم به معماری شهرها و وسایل روشنایی و گرمایی و فصل هفتم به داد و ستد و... و در فصل هشتم به بیماریها و درمان، جانوران و رُستنی و کانی ها که در آثار نویسنده نمود پیدا کرده اند اشاره کرده و نمونه هایی را بیان کرده ایم. کلمات کلیدی: 1. بزرگ علوی 2. نقد اجتماعی 3. ادبیات معاصر 4. رمانمعاصر فارسی 5. اوضاع اجتماعی دوره معاصر

یونگ ساختار ذهن انسان را متشکل از دو لایه ی خودآگاه و ناخودآگاه می دانست. او لایه ی ناخودآگاه را به دو بخش ناخودآگاه فردی و ناخودآگاه جمعی تقسیم کرد. مفهوم ناخودآگاه جمعی از اساسی ترین مفاهیم در مکتب روانشناسی یونگ است و در مطالعات روانکاوانه ی وی از جایگاه خاصی برخوردار است. این لایه از ذهن، عمیق، گسترده و مبهم است و برخلاف خودآگاه که منحصر به هر شخص و همیشه قابل دسترس است، مربوط به جمعی از انسانهاست و دسترسی به آن آسان نیست. کهن الگوها، محتویات این عمیق ترین لایه های ذهنی بشر یعنی ناخودآگاه جمعی هستند. ضمیر ناهشیار جمعی گنجینه ای از تصاویر کهن الگویی مشترک در میان افراد هر قوم و ملتی است. تصاویر کهن الگویی یا نمونه های ازلی، تصاویری فرافرهنگی و تکرارشونده و بازتاب روان جمعی بشریت هستند که در ذهن همه ی افراد رسوب کرده است. در این پژوهش کهن الگوهای مهمی چون خود، نقاب، سایه، مادر، پیرخردمند، آنیما، قهرمان، خواب، تولددوباره، سفر، درخت، خورشید، آب، آسمان، ماندالا و اعداد در پنج طبقه ی کهن الگوهای انسانی، طبیعی، موقعیتی، عددی و اشکال هندسی دسته بندی و تحلیل گردید. از میان کهن الگوها، کهن الگوی «پیرخردمند» برجستگی بیشتری نسبت به دیگر کهن الگوها دارد و در اغلب داستانهای مثنوی نمود یافته است. کمترین نمود در میان کهن الگوها، مربوط به کهن الگوی ماندالا می شود. این کهن الگو در مثنوی در مقایسه با دیگر کهن الگوها نمود چشم گیری ندارد. کهن الگوهای دیگر در مثنوی، تقریباً نمود یکسانی دارند. مولانا در به کارگیری اغلب نمادهای کهن الگویی، به هر دو سویه ی مثبت و منفی آنها توجه داشته است و هر دو وجه آنها در اشعارش بازتاب یافته اند. در بسیاری از داستانهای مثنوی و حتی در ذهن مولانا، نمادهای کهن الگویی در ارتباط با هم تجلی کرده اند. در اثنای حکایات متعددی از مثنوی با انواع کهن الگوها و پیوند آن ها با یکدیگر برخورد می کنیم. اساساً در داستانهای مثنوی، کهن الگوها در ارتباط با یکدیگر معنا پیدا می کنند و مفهوم اصلی اندیشه های مولانا در فهم ترکیبی آنها به دست میآید.به کارگیری نظریات روانشناسی، به ویژه نظریه ی روانشناسی یونگ در آثار ادبی و عرفانی و تطبیق این نظریات با سخنان و اندیشه های شاعران، راهگشای فهم بخش وسیعی از اینگونه آثار است. شاعران از افرادی هستند که تصاویر مثالی را در آثارشان، ناخودآگاهانه و به شکل "نماد" خلق می کنند. بنابراین در آثار ادبی و اسطوره ها می توان به دنبال این نمونه های کهن ازلی بود که ریشه در ضمیرناخودآگاه دارند و رسوبات ذهن انسان جمعی هستند.کهن الگوها در بین شش دفتر مثنوی، در دفتر پنجم کم ترین سهم را دارند. یکی از دلایل کمبود مفاهیم کهن الگویی در دفتر پنجم، این است که مولانا بیش تر از مضامین هزل گونه و الفاظ رکیک و مستهجن، در بیان اندیشه های خود استفاده کرده است و کمتر از بینش اسطوره ای در ناخودآگاه ذهن خود بهره گرفته است.بررسی و تحلیل نمادها در مثنوی، حاکی از آن است که این نمادها و رمزها قابل انطباق با کهن الگوهای یونگی هستند، بنابراین تحلیل روان شناسانه ی این نمادها می تواند مکمل تأویل های عارفانه ی مثنوی باشد. هم چنین استفاده از نظریات یونگ و انطباق کهن الگوها با نمادها و رمزهای مثنوی و ارائه ی مصادیق و شواهد از این متن ادبی- عرفانی، ما را هر چه بیشتر به سوی اشتراکات و تشابهات قومی و فرهنگی میان ملت ها رهنمون می سازد. گستردگی حوزه ی ادبیات، این امکان را فراهم می کند که با دیگر علوم نیز ارتباط برقرار کند و از رویکردهای گوناگون مورد مطالعه قرار گیرد. یکی از شاخه های علوم انسانی که پیوندی محکم با ادبیات دارد، علم روانشناسی است. اشتراکات فراوان میان این دو حوزه، موجبات پژوهشهای میان رشته ای را فراهم کرده است و این گونه بررسی های میان رشته ای ما را با استعدادها و ظرفیت های متنوّع متونی چون مثنوی مولوی آشنا می سازد.

چکیده پست مدرنیسم در شمار سومین دوره از ادوار سه گانه تاریخ تفکر انسانی است. در این دوره که از پایان قرن نوزدهم تا به امروز را در بر می گیرد، «خلق واقعیت، جانشین کشف واقعیت» می شود. در واقع پسامدرنیته به لحاظ تاریخی-فرهنگی مرحله ای از گسترش مدرنیته است. این جریان فکری، در ادبیات سبب آفرینش آثاری شد که دارای مولفه هایی همچون ذهنیت شیزوفرنیک، درهم ریختگی تعمدی انسجام متن،کولاژ، برتری اوهام بر واقعیت، تناقض، حس پوچی،جریان سیال ذهن، بی پایانی روایت و ...است. در این پژوهش پرکاربرترین مولفه های پست مدرنیستی در آثار دو نویسنده، مورد بررسی قرار گرفته است. بنابر استدلال های شخصی و مطالعات انجام شده، پرکاربردترین مولفه ها در آثار شهرنوش پارسی پور: در هم ریختگی خطی زمان، بهره گیری از عنصر خیال، روایت و شخصیت های شیزوفرنیک،ترسیم فضاهای پیچیده و... است و در آثار رضا امیرخانی: فراداستانی و تعامل نویسنده با مخاطب، بازی های فرمی و زبانی،حدیث نفس و جریان سیال ذهن. در این بحث، ابتدا به رویکرد و جهان بینی پسامدرن پرداخته شد؛ ظهور آن به عنوان مکتب ادبی، پیش گامان این مکتب، سابقه و اوج آن و البته، ویژگی های آن مورد بررسی قرار گرفت. در فصل های بعدی با معرفی شهرنوش پارسی پور، رضا امیرخانی و آثار آن ها سعی شد تا آثارشان از منظر پست مدرنیسمی، موشکافانه بررسی شود. بنابر آنچه که در مورد داستان ها و رمان های ذکر شده در فصل سوم و چهارم از شهرنوش پارسی پور و رضا امیرخانی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته شد، این دو نویسنده از مولفه های داستانی پسامدرن برای خلق اثر خود بهره جستند. البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که هنوز هیچ کدام از نویسندگان معاصر ایران را، به طور قطع نمی توان نویسنده ی پست مدرن نامید. اما در تقسیم بندی مکتب های ادبی بنابر حضور و استفاده برخی مولفه های پست-مدرنیسمی، در آثار شهرنوش پارسی پور و رضا امیرخانی می توان گفت که این دو نویسنده مرزهای مدرنیسم را پشت سر گذاشته و وارد حیطه ی پسامدرنیسم شده اند. بنابراین در این پژوهش با توجه به یافته ها و مطالعات انجام شده، پرکاربردترین مولفه ها، در برخی از آثار این دو نویسنده، با ذکر نمونه در فصول سوم و چهارم آورده شد. و البته این نکته حائز اهمیت است که نمی توان انتظار داشت که تمام ویژگی های پسامدرنیسم به طور کامل در یک اثر یافته شود. چرا که با توجه به خصلت نظم ناپذیری و عدم انسجام ذاتی پسامدرنیسم، حضور همه ی مشخصه های پسامدرنیسم در یک داستان واحد ممکن نیست. از منظری دیگر، می توان در آثار شهرنوش پارسی پور خصوصیات داستان مدرن را هم دید. البته او را بعضی از منتقدین درگروه مدرنیسم ها قرار دادند. در مجموع، با توجه به شیوه نگارش هر هنرمندی، که دست به قلم است، اینگونه استنباط می شود که تعدادی از این مولفه ها بیشتر مورد توجه شهرنوش پارسی پور و رضا امیرخانی بوده است که از آنها در رمان ها استفاده شده است. سخن گفتن درباره خود داستان و داستان نویسی از شیوه های رایج و مهم فراداستانی است که در آثار امیرخانی به وفور به چشم می خورد. امیرخانی از مولفه ی فراداستان بسیار استفاده کرده است تا داستانِ نوشتن داستان را با آشکار کردن تصنع گوشزد کند. او این مولفه را بارها در داستان ها به کار برده تا هم به تصور خواننده ضربه بزند و هم نسبت به یگانگی و قطعیت امر واقع تردید ایجاد کند. پارسی پور نیز بیشترین استفاده را از عنصر خیال و شخصیت های شیزوفرنیک برده است؛ آشفتگی ذهن شخصیت های پارسی پور، بر مفهوم زمان هم پرتو می افکند و آن را از جهان واقعیت دور می کند و این موضوع موجب ورود داستان به حیطه ی پسامدرنیسم در آثار او می شود. اگرچه برخی از مولفه های ظاهری پست-مدرنیستی در آثار پارسی پور کم رنگ و اندک است. اما نشانه ی فهم نویسنده از زمانه ی خود و دریافت بینش خاص این دوران است. او جهان واقعیت و خیال و مرگ و زندگی و ... را با استفاده از مولفه های پست مدرنیسم درهم می آمیزد. و خواننده را بر آن می دارد تا این دنیاها را کنار هم قرار دهد و از خود پرسش های وجود-شناسانه کند. چراکه مخدوش کردن مرزهای مرگ و حیات در خدمت برجسته کردن محتوای وجود شناسانه ی داستان است. تکرار و اصرار بر بهره گیری از این شگردها ما را بر آن داشت تا عنوان آنها را به طور خلاصه و کوتاه در این جا بیاوریم: 5-1 پرکاربردترین مولفه های پسامدرنیستی در داستان های مورد بحث شهرنوش پارسی پور: -در هم ریختگی خطی زمان -استفاده از عنصر خیال در حد افراطی -بهره گیری از روایت شیزوفرنیک -عدم ثبات جنسیت -استفاده از مجاز و استعاره برای بیان تخیلات و فضاهای وهم آلود داستان -ترسیم فضاهای پیچیده و تصویرگونه 5-2 پرکاربردترین مولفه های پسامدرنیستی در داستان های مورد بحث رضا امیرخانی: -حضور پررنگ نویسنده در داستان و تعامل با شخصیت ها و مخاطب -بازی زبانی در حد افراطی و طبع آزمایی در فرم فیزیکی داستان -بر هم زدن سیر خطی رمان -حدیث نفس با بهره گیری از جریان سیال ذهن -صمیمیت زبان و نزدیکی آن به محاوره -کاربرد توصیف های بسیار خوب، به گو نه ای که گویا با دوربینی فیلم برداری شده است -و استفاده از طرح باز یا نبستن پایان داستان که از ویژگی ها داستان های امیرخانی است. همانطور که می دانیم با دگرگون شدن تفکر بشری از سنتی به مدرن و از مدرن به پسامدرن، سلیقه و ذائقه ی بشری نیز تغییر کرده است. این تغییر در آثار ادبی هم نمود داشته است. گرچه، کاربرد این شگردها در نوشتن اثر، بر پیچیدگی آن می افزاید و فرایند درک داستان را برای خواننده دشوار و یا چالش برانگیز می کند، و حتی گاهی مخاطبان برخی از رمان ها، به علت دیر فهمی آن، خاص هستند (که بر این نوع نوشتار مسلط اند) و نه عام. اما باید دانست که این نوع نوشتار موجب فعال کردن ذهن خواننده و تلاش فکری او در جهت برقراری ارتباط با متن و در نهایت جذابیت بیشتر خود اثر می شود. با ذکر این نکته که نویسندگان این مکتب، دست به خلق اثر بدیع و تازه ای می زنند که موجب تمایز آنها از دیگر رمان ها می شود، که خود از محاسن آن است.

جریان­شناسی عبارت است از شناخت حرکتهای ادبی به لحاظ نمایندگان، ویژگیها، دگرگونیها و درست ونادرست ها. پژوهش حاضر ابتدا به عرضه ی یک تعریف کلی از اصطلاحات «جریان­شناسی»، «غزل» و «معاصر» پرداخته است و بعد، جریانهای غزل معاصر را نام برده است و برای هر جریان، نماینده یا نمایندگانی را از میان غزل پردازان معاصر یادآور شده است و در ادامه ویژگیهای هر جریان را در غزلیات نماینده یا نمایندگان همان جریان طی سه سطح زبانی، ادبی و محتوایی بررسی کرده است. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی و به روال جریان شناسی سبک شناختی، برای غزل معاصر شش جریان اصلی در نظر گرفته است که عبارتند از: جریان غزل ژورنالیستی، جریان غزل کلاسیک، جریان غزل نوکلاسیک معتدل، جریان غزل نوکلاسیک پیشرفته، جریان غزل نو (با دو زیر مجموعه ی وقوع نو و هندی نو) و جریان غزل پست مدرن. نتیجه ی بحث، شناخت جریانهایی در غزل معاصر است که تا کنون به صورت روشمند، شناخته نبوده اند.

امروزه به دلیل گسترش مدرنیسم و مینی مالیسم، شعر کوتاه در سراسر جهان مورد توجّه قرار گرفته است و شعر فارسی نیز از این امر، مستثنی نیست و به سمت کوتاه سرایی پیش می رود. از آن جا که شعر فارسی قابلیت خیره کننده ای برای تطابق با نیازهای روز دارد، اکنون از بطن آن، قابلیت های خاصی برای کوتاه سرایی پدید آمده است، ضمن این که قالب های کلاسیک شعر کوتاه هم مجدّداً نوسازی شده اند. پایان نامه ی حاضر، گونه های شعر کوتاه فارسی را بررسی می کند. این پایان نامه طی دو فصل اصلی، شامل کلیّاتی درباره ی شعر کوتاه و بررسی گونه های شعر کوتاه فارسی و همچنین دو فصل فرعی، مقدمه و نتیجه گیری به انجام می رسد. هرچند منابع ما برای این منظور اندک بوده است، کوشیده ایم تازه ترین آگاهی ها را از بیشترین منابع موجود در این باره به دست آوریم و هر گونه ی شعر کوتاه فارسی را از منظر شناخت، ویژگی ها، خاستگاه، دگرگونی ها و نمایندگان مورد واکاوی قرار دهیم.

یکی از راههای آشنایی¬زدایی و غرابت بخشیدن به سخن، استفاده از بیان متناقض¬نماست. شاعر به وسیله این ترفند، زبان خبری، تکراری و روزمره را تبدیل به زبان ادبی می¬کند. زیبایی و شگفت¬انگیزی و تأثیر تصاویر و مفاهیم خلق شده متناقض¬نما بستگی دارد به وسعت خیال، طرز تفکر و احساسات و عواطف گوینده آنها. در ادب فارسی در تمام دوره¬ها چنین تصاویر و مفاهیمی توسط شاعران گوناگون خلق شده است، اما سنایی¬غزنوی اولین شاعری است که این گونه مفاهیم و تصاویر را در شعر خویش به طور گسترده به کار گرفت و از جهت بیان متناقض¬نما نیز گوی سبقت از دیگران ربوده است. در ادب¬عربی نیز شاهد متناقض¬نما در سروده¬های ابن¬عربی هستیم که آمیختگی عرفان با ادب و تحول تکاملی ادبیات از سادگی به ژرفایی را می توان مهمترین عامل گسترش متناقض¬نما در ادب عربی برشمرد. در این پژوهش به تحلیل متناقض¬نما در سروده¬های سنایی و ابن¬عربی در دو سطح زبانی و معنایی به شیوه تحلیلی- توصیفی پرداخته شده است. دستاورد پژوهش بیانگر آن است که متناقض¬نما نه تنها در میان عناصر دستوری در سروده¬های سنایی بیش از ابن¬عربی است، بلکه بسامد این شگرد زبانی در حوزه معنایی و صور خیالِ وی نیز چشمگیرتر از ابن¬عربی است.

محمّد تقی تهرانی متخلّص به « تشنه » خواهرزاده ی مهدی بیک شقاقی در سال 1210 هجری قمری در مراغه متولّد شد .او از شاعران عهد فتحعلی شاه و ناصرالدّین شاه قاجار بود . از خانواده و بستگان او هیچ اطّلاعی در دست نیست . از تشنه دیوان اشعاری به جا مانده که شامل 1379 بیت مثنوی ، 20 غزل ، 34 قصیده ، 1 ترکیب بند ، 14 قطعه و 22 رباعی است و چنانکه از نتایج طبعش پیداست شاعری توانا بوده است . موضــوع قصاید او بیــشتر مدح و ستایش است که 9 قصیده در ارادت به اهل بیت ســروده و در قصاید بعدی فتحــعلی شاه و ناصرالدّین شاه و رجال قاجار را مدح کرده است.موضوع غزل ها بیشتر عشق همراه با چاشنی عرفان است و قطعه هایش را به مدح یا هجو یا تقاضا از بزرگی اختصاص داده است . سبک شعری او همان سبک شاعران دوره ی بازگشت است . او در ســـروده های خویش از انواع شگردهای بیان و بدیع بهره برده است . در این تحقیق که شامل سه فصــل می باشد ، ابتدا زندگی شاعر و سبک شعری او در سه سطح زبانی ، بلاغی و فکری بررسی، سپس متن دیوان بر پایه ی پنج نسخه ی خطّی به جا مانده از دیوان وی به روش سنجشی التقاطی تصحیح و بازنویسی شده است . در آخر نیز ابیات پیچیده و دشوار بررسی و توضیح داده شده است.

هنجارگریزی یکی از وجوه «رستاخیز واژگان» بر مبنای زبان شناسی است که با شکستن ساختار سطحی واژه ها و نه ساختار عمیق و ژرفی، باعث لذت ادبی مخاطب می شود. هرچند نظریة هنجارگریزی توسط صورتگرایان روس مطرح شده است، اما مفهوم آن در آثار نقدی و بلاغی عرب با تعابیری چون «الإنتقال» ، «الإتساع» ، «الشجاعة» ، «الضرورة» و ... یافت می شود. ماهیت فرامنطقی، عقلی و عرفی معانی و حقایق عرفانی از یک سو و محدودیت حوزه کارآیی زبان از سوی دیگر باعث شده است که عارفان از زبان و بیان هنجارگریخته استفاده نمایند. آنان در دو سطح زبان و معنا شگردهایی بکار می گیرند که با پس زدن غبار عادت، چهره حقیقت را می نمایانند. این تحقیق بر آن است که به روش تحلیلی به بررسی مهم ترین صورت فراهنجاری؛ یعنی هنجارگریزی معنایی در سروده های عرفانی ابن فارض و مولوی بپردازد. با واکاوی در سروده های این دو شاعر درمی یابیم که بنیادی ترین دلیل وجود هنجارگریزی، ویژگی بیان ناپذیری تجربة عرفانی است. هنجارگریزی در سروده های مولوی بیشتر است، چرا که وی بسیار آگاهانه تر از «ابن فارض» با تناقض بازی در سطح زبان می کوشد زبانی تازه بیافریند. تشبیهات حسی به حسی در سروده های او با توجه به مشرب عرفانی و معنویش بسامد معناداری را به خود اختصاص داده است. هرچند مولوی بر خلاف ابن فارض یک واژه را با علاقه های گوناگون در معانی مختلف بکار می گیرد و اقتصاد زبانی زیبایی عرضه می¬نماید، لیکن هنجارگریزی ناشی از حس¬آمیزی انتزاعی و استعاره¬های مکنیه در سروده های ابن فارض زیباتر است.

شعر فارسی، قالبهای گوناگونی دارد که از میان این قالبهای متنوع، دوبیتی قالبی کهن و اصیل است که زبان حال و محبوب غالب ایرانیان و در اصل محصول ابتکار و نبوغ ذهنی آنان است. این قالب شعری، از فرمهای کوتاه، موجز و مختصر شعر فارسی به حساب می آید که از دوران دور به نام فهلویات و به صورت لهجه های محلی رواج داشته و جان مایه ی ادبیات عامیانه بوده است. مشهورترین و شاخصترین دوبیتی سرا، بابا طاهر عریان همدانی است که شاعری عارف، ساده و روستایی بوده که از میان مردم برخاسته بود. در پژوهش حاضر، به طور گسترده به همه ی جوانب قالب دوبیتی پرداخته شده و خاستگاه، چگونگی شکل گیری و دوره های اوج و فرود، ویژگیها، مضامین، تحولات و نمایندگان دوبیتی، در شش فصل مورد بحث و بررسی توصیفی یا تحلیلی قرار گرفته، و نتایج هر فصل نیز در شکل جداول و نمودارها نشان داده شده است، و فی المجموع، ضمن معرفی ویژگیها و قابلیتها و توانمندی های منحصر به فرد این قالب، مشخص شده که دوبیتی، قالبی همگانی و فراگیر بوده و تحولات فراوانی را از سر گذرانده و همواره ـ از گذشته تا روزگار ما ـ مورد توجه شاعران و مخاطبان عام و خاص بوده است.

بدیعیه، اشعار و بویژه قصیده ای است که در آن به طور تعمّدی از صنایع بدیعی استفاده شده باشد. نخستین بدیعیه (قصیده مصنوع ) فارسی را قوامی مطرزی گنجوی سروده است؛ در بعضی از منابع تاریخی سیّد ذوالفقار شروانی نخستین سراینده بدیعیه فارسی شناخته شده است؛ اما پیش از این در ادب عربی نیز بدیعیه سرایی رواج داشته است. امروزه منظومه های بدیعیه فارسی بر چهار نوع هستند: الف) اشعاری که شاعر در منظومه خود یک ترفند بدیعی را از آغاز شعر تا پایان رعایت می کند؛ مثلاً در تمام مصرعها یا ابیات ترفند تجاهل العارف را به کار می گیرد یا ردالعجز الی الصدر را در تمام ابیات یا تجنیس یا ذوبحرین و ذوقافیتین را. ب) اشعاری که در هر بیت آن یک صنعت یا بیشتر برای معرفی آن صنعت ها به کار رفته است. ج) اشعار موشح. د) منظومه های وزنیه. در پایان نامه حاضر به معرفی و توصیف و تحلیل بدیعیه های فارسی در چهار قسمت مذکور پرداخته ایم و کوشیده ایم ذیل هرکدام، صنایع ادبی به کار رفته را تحلیل و آمار دقیقی از آنها ارائه نماییم.

یادگیری زبان دوم فرآیندی پیچیده و شیوه تدریس آن همیشه با چالش هایی روبه رو بوده است. با توجه به وجود شیوه های مختلف تدریس، در این تحقیق در جست وجوی یافتن بهترین شیوه برای آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان و در نهایت یافتن الگوی کارآمد جهت این مهم از روش آماری q استفاده شده است. این روش پژوهشگر را قادر می سازد تا ادراکات و عقاید فردی را شناسایی و طبقه بندی کند. بدین صورت که پژوهشگر جامعه آماری را از میان افرادی انتخاب می کند که ارتباط مستقیم و تجربه کافی با موضوع تحقیق داشته باشند و پیشنهادهای این افراد بتواند راهکارهای منطقی و صحیحی را در این ارتباط در اختیار محقق قرار دهد. در نهایت با جمع آوری داده های حاصل از پرسشنامه و تحلیل آنها در نرم افزار کوانل، به مجموعه ای از «بایدها» و «نبایدها» در آموزش زبان فارسی دست یافته و الگوی مورد نظر جهت استفاده سایر استادان طراحی شد. در این الگو بر نکاتی نظیر استفاده از استادان متخصص در امر آموزش، تنوع و انعطاف در محتوای آموزشی، استفاده از وسایل کمک آموزشی و آغاز آموزش زبان با مهارت درک شنیداری تاکید و مواردی مانند تکیه بر آموزش قواعد دستور زبان، یادگیری واژگان به صورت مطلق و استفاده از زبان واسط در آموزش زبان نهی شده است.

مهندسیِ سخن در غزلیات حافظمجموعه گفتاری است برای نشان دادنِ ساختارِ ظریف و بی نظیرِ سخن حافظ؛ ساختاری که نتیجه یِ ظریف اندیشی ها و نازک کاری هایِ حافظ است. این گفتار نشان می دهد که حافظ چگونه سخن خود را سخته و سنجیده و استوار پیش کش خواننده و سخن دوست کرده است. در این نوشته بعد از سخنی کوتاه درباره یِ زندگی نامه ِیِ حافظ و جایگاهِ وی در شعر و غزل فارسی، ساختار و هندسه یِ بی نظیر اشعار وی را برمی شماریم و مورد بررسی قرار می دهیم و نشان می دهیم که چگونه وی همچون مهندسی از ابزارهایِ شعری در غزل هایش بهره می گیرد و شعر خود را تا آسمانِ علیین بالا می برد. فصل دوم این نوشته «بندگیِ صاحب دیوان کردنِ» حافظ می باشد؛ بدین معنی که وی اشعارِ پیشینیان و هم عصران خود را پیوسته می خوانده و اشعار آنها را از بر می کرده است و این غوطه ور شدن در دواوینِ شعرا، وی را سخن شناس و ظریف طبع کرده بود در فصل سوم به مساله یِ «به گزینی و دیرپسندآوری» در سخن حافظ می پردازیم و در فصل چهارم «ارتباط سنجیده و هنری لفظ و معنا»، نشان می دهیم که لفظ پردازی هایِ حافظ به نیکوترین شکل معنا در در دل خود می پروراند و در فصل پنجم، «پیوند هایِ ظریفِ محورِ عمودی و افقیِ ابیات» غزل حافظ را نشان می دهیم و در فصل ششم با پیش رو داشتن پنج فصل دیگر به بررسی مهندسی سخن در پنج غزل حافظ می پردازیم.

بخش اعظم کتاب های صوفیه به شرح احوال و اقوال آنان اختصاص دارد و در این پژوهش، این موارد را «سرگذشت نامه» نامیده ایم. نخـــستین سرگذشت نامه ی عرفانی در زبان فارسی بخشی از کتاب «کشف المحجوب» هجویری است، امّا در طول زمان، نگارش این دست سرگذشت نامه ها، کتاب های دیگری را با عناوین تذکره، طبقات، مقامات و... به خود اختصاص داده است و در این باره کتاب های مهمّی مانند تذکر?الاولیا و نفحات الانس به زبان فارسی پدید آمده اند. در پژوهش حاضر، به بررسی سرگذشت نامه های عرفانی در زبان فارسی از آغاز تا قرن نهم پرداخته ایم. ضمن سرگذشت نامه های عرفانی با حکایات فراوانی از گفتار و کردار صوفیان مواجهیم که جا دارد به طور مستقل و مفصل مورد مطالعه قرار گیرند. این حکایت ها رامی توان ازحیث موضوع و شخصیت تقسیم بندی کرد، امّا اسلوب بایسته، طبقه بندی آنها با توجّه به فرم بیرونی است. از طرف دیگر کتب سرگذشت نامه را با توجه به شخصیت یا شخصیتهای عرفانی مورد نظر و نوع برخورد با سرگذشت آنان می توان مورد تقسیم بندی دیگری قرار داد. هدف اصلی نویسندگان حکایت های عرفانی ، ترویج باورها و اندیشه های عرفانی بوده است و بنابراین ایجاز یا حذف بسیاری از بخش های غیر ضروری حکایت، دراین کتاب ها رایج است. بعضی از این حکایت ها به لحاظ حجم، بسیار کوتاه و فشرده شده اند و بعضی نیز حجمی بیشتر دارند.

ادبیات داستانی نیز چون دیگر انواع ادبی همواره در پهنه ادبیات فارسی از جایگاه والایی برخوردار بوده است؛اما ادبیات داستانی به معنای مصطلح امروزی پس از انقلاب مشروطه و آشنایی ایرانیان با فنون داستان نویسی غربی در ادبیات فارسی رواج پیدا کرد که با وجود گذشت زمان، هنوز یکی از رایج ترین انواع ادبی در ادبیات ایران و جهان است. تمام گونه های داستان اعم از کوتاه، متوسط و بلند حتی داستان کوتاه کوتاه دارای مواد خاصی هستند که آنها را می سازند، که اصطلاحآ آنها را "عناصر داستان" می نامند و مهمترین این عناصر" شخصیت" نام دارد، که در واقع سازنده داستان است و درون مایه داستان را منتقل می کند و بدون حضور وی نمی توان داستان را ساخت و حتی اگر بتوان داستان یا حادثه ای را ایجاد کرد، تآثیر زیادی بر خواننده نمی گذارد. نویسنده باید در سیر پیشرفت داستان گفتگو،کنش، خصوصیات ظاهری، روانی و اخلاقی شخصیتهایش را به خوبی به خواننده بشناساند تا در شخصیت پردازی و در نتیجه داستان نویسی موفق باشد. یکی از پر فروش ترین و محبوبترین رمان های عامه پسند دو دهه اخیر، رمان "بامداد خمار" اثر "فتانه حاج سید جوادی(پروین)" است.این کتاب که در تابستان 1373 برای اولین بار چاپ شده تا کنون 54 بار با شمارگان پنج هزار و ده هزار تجدید چاپ شده است و همچنین ترجمه آلمانی آن با شمارگان پنجاه هزار به فروش رسیده است، که این امر نشانه محبوبیت این داستان است. پس از انتشار این رمان و استقبال فراوان از آن در سال 1375 نویسنده دیگری با نام مستعار"ناهیدا.پژواک" با این عقیده که به شخصیت دوم بامداد خمار؛ یعنی "رحیم" ستم شده و این مطالب تحت تاثیر بدبینی های "محبوبه" شخص اول آن داستان نگاشته شده به نوشتن رمانی در جواب آن با نام "شب سراب" پرداخت که در این رمان رحیم راوی و شخص اول داستان است.این کتاب نیز 20 بار تجدید چاپ شده است.نگارنده در این پایان نامه تلاش کرده با بررسی تطبیقی شخصیت و شخصیت پردازی دو رمان، به عنوان مهمترین عنصر داستان نویسی، نتیجه گیری کند که کدام یک از این دو نویسنده در رمان نویسی درباره موضوعی که اشتراکات بسیاری دارد، موفقتر بوده اند. این پایان نامه در چهار فصل به این ترتیب نگاشته شده است: فصل اول با عنوان کلیات شامل مطالبی کلی درباره ادبیات داستانی،انواع، عناصر، ویژگی ها، پیشینه و داستان نویسی زنان است. در فصل دوم ابتدا خلاصه ای از رمان بامداد خمار آورده شده، سپس شخصیت های داستان معرفی شده و در پایان انواع شخصیت های داستان و شیوه شخصیت پردازی نویسنده بررسی شده است. فصل سوم خلاصه ای از رمان شب سراب همراه با معرفی و بررسی شخصیت های آن و شیوه شخصیت پردازی ناهید ا.پژواک را در بر می گیرد. در فصل چهارم شخصیتهای دو رمان، تنوع و تعدد آنها و شیوه شخصیت پردازی دو نویسنده به طور تطبیقی شده و علاوه بر آوردن مبحثی با عنوان"نتیجه گیری" در پایان این فصل،خلاصه و نتیجه کل مطالب فصول دوم، سوم و چهارم در جداولی مختصر و گویا برای سهولت در اختیار خواننده قرار گرفته است. کلمات کلیدی: رمان، شخصیت، بامداد خمار، شب سراب

شاهنامه فردوسی مهم ترین اثر حماسی در ادبیات فارسی است. فردوسی با سرودن این اثر، نه تنها فرهنگ و ادب ایران باستان را در قالب حماسه زنده کرد و آن را برای همیشه جاودان ساخت، بلکه برای دیگر شاعران زبان و ادب فارسی، منبعی غنی فراهم آورد تا برای ابلاغ مفاهیم برجست? مورد نظر خویش، از عناصر حماسی و اساطیری شاهنامه بهره مند شوند. شاهنامه بر آثار پس از خود از جنبه های مختلف تأثیرگذار بوده است. امروزه درباره تأثیرگذاری شاهنامه بر آثار فارسی، تحقیقات بسیاری صورت گرفته است، از جمله در حوزه تأثیرگذاری نمادهای حماسی شاهنامه بر آثار سعدی و حافظ. نگارنده در این رساله، بر آن است تا این تأثیرگذاری را در حوزه نماد و در قالب تقسیم بندی جدیدی ارائه کند و مقصود این دو شاعر بلنداندیش ادب فارسی را از به کارگیری این نمادها بیان دارد. علاوه بر این، مقایسه ای میان آثار این دو شاعر از لحاظ نحوه و میزان به کارگیری نمادها، جایگاه به کارگیری نمادها و مفهوم برآمده از آن ها، صورت دهد. وی پس از مقدمه و ذکر کلیات، به بررسی مفهوم نماد و رمز می پردازد و پس از آن، تعاریف این دو اصطلاح را در حوزه بیان، عرفان و روان شناسی ذکر می کند. از آنجایی که سعدی و حافظ توانسته اند از عناصر و نمادهای اساطیری برای بیان پاره ای از مفاهیم و حقایق عرفانی استفاده کنند، نگارنده بخشی را به مبحث «پیوند حماسه و عرفان» اختصاص داده است. این بخش، شامل عناوینی چون، رابطه حماسه و عرفان، سابقه حماسه عرفانی، دیدگاه صاحب نظران درباره این مقوله و رمزگشایی عرفانی از نمادهای حماسی است. نگارنده در دو فصل آخر، ضمن تقسیم بندی انواع نمادها به دو دسته کلی انسانی و غیرانسانی و سپس تقسیم آن ها به دسته های جزئی تر، ابیاتی از آثار سعدی و حافظ می آورد که شامل این نمادهای حماسی هستند. سپس درباره نحوه استفاده این دو شاعر بزرگ از این نمادها در آثار تعلیمی و عارفانه و عاشقانه خویش مباحثی را مطرح می کند.

دوره بازگشت یکی از ادوار شعر فارسی در قرون 12 و 13 است که تفحص و تحقیق در آن زیاد صورت گرفته است در این دوره شاعرانی چون مشتاق ، شعله ، وصال ، رفیق و . . . ظهور می کنند که جناب شاعری آن ها بلند است و جای بحث و تفحص دارد. ما نیز در این جایگاه سعی کرده ایم علاوه بر تصحیح دیوان رفیق که بخش اعظم کار ماست به بررسی شعر این دوره و به خصوص رفیق اصفهانی بپردازیم و ویژگی های شعر او را بیان داریم. علاوه بر این شناسایی دقیق همراه با جزئیات زندگی رفیق که تا کنون در هیچ کتابی به آن پرداخته نشده است از دیگر مسئولیت های مهم ماست که با رجوع به تذکره ها حاصل کرده ایم. امید است توانسته باشیم این کار را به نحو احسن به انجام رسانیده باشیم و خوانندگان گرامی ما را از خطایای موجود آگاه کنند و بر ما از این بابت خرده نگیرند که انسان جایزالخطاست .

پایان نامه حاضر درباره بررسی آداب و رسوم اجتماعی موجود در کتاب دارابنامه مولانا محمد بیغمی نویسنده قرن نهم هجری تدوین شده است. به گفته ذبیح الله صفا در جلد اول کتاب دارابنامه، درباره مولانا بیغمی اطلاعات زیادی در دست نیست اما از قرائن موجود در کتاب می توان فهمید که او از قصاصان قرن نهم بوده¬ است. وی داستان کهنه ای را که مسلما مربوط به پیش از اسلام و بازمانده از هیئت قدیم بود را از حفظ داشت و در حضور جمع می¬خواند و " محمود دفترخان" آن را می¬نوشت و به این ترتیب کتاب دارابنامه ،که در اصل باید "فیروزشاه نامه" یا "کارنامه فیروز شاه پسر داراب"نامیده شود، به وجود آمد.یقینا مو لانا محمد بیغمی خود نیز این داستان را از قصاصان دیگر گرفته بود که ایشان نیز سینه به سینه از پیشینیان خود این داستان قدیمی را آموخته بودند. درباره محتوای داستان باید گفت داراب پسر بهمن پسر اسفندیار پسر گشتاسب از جمله پادشاهان پایانی سلسله داستانی کیانی است که درباره او از ادبیات پهلوی به بعد داستان هایی مشهوری نقل شده که از آن جمله می¬توان به داستان "دارا و بت زرین" که گویا به زبان عربی بوده¬است، اشاره کرد.این داراب که در داستان های ملی ما پسر بهمن و همای چهرزاد است، پدر دارای دارایان آخرین پادشاه کیانی بود، لیکن در این کتاب فرزندش "فیروز شاه" نامیده می شودکه پادشاهی جهانگشا است که داستان حول او زندگی وی می چرخد. با توجه به تاثیر متقابل ادبیات و جامعه بر یکدیگر بویژه اثرگذاری تحولات اجتماعی بر ادبیات داستانی،که خود برشی از زندگی اجتماعی است در این پایان نامه کوشش شده آداب و رسوم اجتماعی مطرح شده در دارابنامه بیغمی، بدقت استخراج و دسته بندی شود تا از این طریق بخشی از آداب و رسوم رایج در عصر نویسنده برای خوانندگان مشخص شود. براساس محتوای داستان، آدابی که در این پژوهش استخراج شده¬اند؛ عبارتنداز: آداب جنگاوری، نامه نگاری، مذهبی، شکار , عزاداری ، مرگ و میر ، سفر، اسارت ، طالع بینی ، احترام ، پذیرایی از مهمان ، مجالس بزم ، دربار ، عروسی و ازدواج ، کشور گشایی و علوم غریبه و در پایان هم نتیجه گیری مباحث ارائه شده است.

اختراع زبان و خط یکی از بی بدیل ترین راه های حفظ و ماندگاری یک ملت بوده است. تحولات و دگرگونی های زبانی و تعامل با فرهنگ ها و زبان های دیگر باعث روی آوردن جوامع به حفظ و تثبیت زبان خود و تدوین واژه نامه ها و فرهنگ ها شد. هر فرهنگی به مثابه ی حافظه ی یک ملت است که برای تثبیت هویت انسان ها در طول تاریخ، تلاش می کند. فرهنگ ها هسته ی اصلی توسعه ی زبان و ترقی آن اند و تعامل و ارتباط بهتر و مناسب با سایر جوامع در سایه ی تدوین و تألیف فرهنگ ها شکل می گیرد. فرهنگ نگاری ، امروزه علمی است که با کمک رشته های مختلفی مانند : ریشه شناسی، زبان شناسی، دستور و ... در پی ایجاد اثری ماندگار در گنجینه های زبانی است. از آن جا که ایران کشوری است با پیشینه ی فرهنگ نگاری دور و دراز، اما در عمل و علمِ فرهنگ نگاریِ نوین، نوپا، در این پژوهش سعی شده است با استفاده از روش شناسیِ تدوین و تألیف فرهنگ هایِ عمومیِ تک زبانه ی فارسی معاصر، عدم رعایت اصول و موازین فرهنگ نگاری نوین در این آثار و روش مند نبودن آنها که عمده ترین شان عبارتند از : لغت نامه ی دهخدا، فرهنگ فارسی معین، فرهنگ عمید، فرهنگ بزرگ سخن و فرهنگ جامع زبان فارسی، بررسی شده و به شیوه ی توصیفی توسعه ای که محور اصلی این نوشتار است راه کارهای کاربردی در فرهنگ نگاری و به تبع آن در نقد فرهنگ که مکمل و صورت عملیِ رعایت اصول در فرهنگ نگاری است، ارائه شده و الگویی مناسب در جهت روش مند سازی فرهنگ نگاری مطرح شود. در این بررسی در پایان هر فصل بعد از بیان نظرات صاحبان اندیشه و علم، بخشی به نام طبقه بندی رده شناسی بر اساس اصول مالکیل مطرح شده است و به بررسی کلی هر فرهنگ پرداخته می شود که پیش از این به این شکل درباره ی آنها بحث نشده است (به جز درباره ی کلان ساختار و خردساختار فرهنگ بزرگ سخن) و برای اولین بار بیان شده است که البته شرح جزئی تر آنها وارد بحث زبان شناسی شده که در این مقال نمی گنجد و نیازمند پژوهش متخصصان این امر است. همچنین در نگارش این نوشتار از مصوبه های فرهنگستان و کتاب نگارش دکتر سمیعی گیلانی استفاده شده است. در این پژوهش علاوه بر فرهنگ های فوق به فرهنگ نگاری نوینی که حاصل علوم و فناوری ارتباطات و اطلاعات و وب است، در فصلی به نام فرهنگ های الکترونیک نیز پرداخته شده و نمونه هایی از این نوع فرهنگ ها و مبحث نمایه سازی معرفی وبررسی شده است.

تطبیق آرای اندیشمندان ملت¬های گوناگون سبب می¬شود تا به درک مشترکی از نوع بینش آنان برسیم. در پژوهش حاضر به تطبیق آرای مولوی، عارف شرقی، و سورن کی-یرکگارد، فیلسوف غربی، پرداخته¬ایم. روش ما برای این منظور، روش توصیفی و مقایسه¬ای بوده است. نتایج این پژوهش نشان می¬دهد که مولوی و کی¬یرکگارد به عنوان متفکران دینی از دو سوی عالم و در دو زمان ناهمگن، اشتراکات فکری بارزی داشته¬اند، ضمن این¬که آرای آنان از نقاط افتراق نیز بر کنار نیست. این دو متفکر، فرد را در حرکت به سوی تعالی، مسئول سرنوشت خود می¬دانند و معتقدند انسان با علم و انتخاب می¬تواند به سر منزل مقصود که همانا سعادت است، برسد. دو بُعدی بودن انسان، مراتب انسانی و مراحل کمال، نکات دیگری است که هر دو با تعابیر گوناگون بدان تصریح کرده¬اند.

تحلیل اصول و مولفه های رئالیسم جادویی به عنوان شیوه ای نوین در داستان نویسی جهان. آشنایی با دیدگاه زکریا تامر نسبت به جامعه ی خود و جهان عرب در پوشش رئالیسم جادویی و عناصر این سبک در داستان های زکریا تامر و نقد بحران ها و گرفتاری های اجتماعی- سیاسی جهان عرب.

چکیده عرفان و تصوف اسلامی از دیرباز در ایران و ادبیات فارسی نمودی ویژه داشته به گونه ای که موجب آفرینش نوع ادبی بی نظیری به نام ادبیات عرفانی در ادبیات فارسی شده است. از نکته های خاصی که در مطالعه دوره های مختلف تصوّف مورد توجه واقع می شود، وجود خانقاه به عنوان مکانی برای اقامت و تجمع صوفیان است. خانقاه ها مکانی بودند که علاوه بر تعلیم و تربیت، مریدان و پیروان تصوف در رشد و تکامل عرفان و تصوف نیز نقش مهمی داشتند. ساکنان خانقاه اعم از مقیمان و مسافران رعایت آداب و رسوم خاصی را بر خود واجب می دانستند و با رعایت این آداب و رسوم به هدف والای خود که همان پالایش باطن و آراستگی اخلاق و وصول به حضرت حق است، دست می یافتند. در این پایان نامه سعی شده آداب و رسوم خانقاهی در کتب منثور متصوفه در سده های پنجم و ششم هجری که گاه به دلیل پیوستگی مطالب کتب قرون بعد را نیز در برگرفته، بررسی شود؛ از این رو در فصل کلیات بعد از تبیین عرفان و ابعاد مختلف آن که شامل عرفان نظری و عملی است به تعریف تصوف و وجوه اشتقاق و پیشینه آنها پرداخته شده است. در فصل دوم تاریخچه پیدایش و فواید تأسیس خانقاه و مراکز مشابه با آن، منابع مالی خانقاه و شیوه تأمین آن بیان شده است؛ سپس وظایف شیخ در برابر مرید و متقابلاً وظایف مرید در قبال شیخ و صوفیان دیگر، خدمات ویژه خادمان خانقاه نسبت به مقیمان و مسافران و آدابی که خادمان در هر خدمتی ملزم به رعایت آن بودند، مورد بررسی قرار گرفته است؛ پس از آن آداب و مقرراتی که ساکنان خانقاه اعم از مسافران و مقیمان باید رعایت می کردند، تبیین شده است؛ چنانکه کسی در انجام این آداب قصور می ورزید، مجازات می شد که منجر به ماجراگویی در حضور شیخ و خانقاهیان می شد که خود آداب خاصی دارد. آداب سماع، ذکر، صحبت، خلوت و چله نشینی، لباس پوشیدن، آدابی که ناظر بر تنبیه و مجازات خطاکاران و آداب عرس از دیگر آداب خانقاهی است که بتفصیل در این تحقیق بررسی و تحلیل شده است. با بررسی این آداب مشخص شد آداب خانقاهی موجود در متون منثور متصوفه قرون پنجم و ششم هجری چون خود عرفان، با آموزه های اسلامی و سنن نبوی(ص) مطابقت دارند و از این رو هم در تعلیم و ارشاد سالکان هم تکامل عرفان اسلامی نقشی بسزا و قابل ملاحظه دارند. کلمات کلیدی: عرفان و تصوف، خانقاه، متون منثور عرفانی در قرن های پنجم و ششم هجری ، آداب و رسوم خانقاه.

چکیده اشعار عامیانه نوعی ادبیات منظوم شفاهی برگرفته از فرهنگ عامیانه و احساسات و تجربیات و اصول اخلاقی مردم و حاصل میراث کهنی است که در طول قرن ها از گذشتگان به آیندگان و از نسلی به نسل دیگر رسیده و توسعه و تحّول یافته است. ارزش و اهمیت اشعار فولکلوریک بدان سبب است که نشان دهنده ی ذوق و هنر آن ملت می باشد. پایان نامه حاضر، گونه شناسی شعر عامیانه فارسی را بررسی می کند. این پایان نامه طی یک مقدمه و دو فصل اصلی، شامل «کلیاتی درباره ادبیات عامیانه» و «گونه های شعر عامیانه فارسی» و یک نتیجه گیری به انجام می رسد. در فصل اول ابتدا به تعریف فرهنگ عامه، سپس به اهمیت و ارزش فرهنگ عامه و انواع ادبیات عامه پرداخته ایم. در فصل دوم نیز ضمن تعاریف مختلف در مورد شعر عامیانه، درباره منشأ شعر عامیانه و وزن و قافیه آن توضیحاتی مبسوط به دست داده ایم. هرچند درباره ی ادبیات عامیانه پژوهش هایی انجام شده، هنوز در مورد گونه شناسی شعر عامیانه فارسی تحقیق مستقلی صورت نگرفته است. در تحقیق حاضر شعر عامیانه فارسی از نظر گونه های ساختاری و کارکردی آن مورد مطالعه قرار گرفته است. براساس دستاوردهای این تحقیق در شعر عامیانه فارسی گونه های ساختاری دوبیتی، رباعی، غزل، مسمط، مثنوی، قصیده، مستزاد، تک بیت، ترجیع بند و ترکیب بند و گونه های کارکردی ترانه های بازی و سرگرمی، لالایی ها، چیستان ها و معماها، اشعار عاشقانه و متل ها یافت می شود و این تنوع گونه ها به شعر عامیانه فارسی در میان شعر عامیانه ملت ها برجستگی خاصی بخشیده است. کلمات کلیدی: فرهنگ عامه، ادبیات عامیانه، گونه شناسی شعر عامیانه.

دررساله پیش روبه بررسی شعر سیاسی معاصر فارسی پرداخته ایم. ابتدا واژه سیاست و شعر سیاسی را با توجه به دیدگاه های صاحب نظران مورد بررسی قرارداده ایم. برای شروع بحث- از نیما تا انقلاب-سخن از شعر دوره پیش از آن نیاز بوده است که اختصاراً بدان پرداخته ایم. در برخی ازقسمت ها به خاطرگستردگی موضوع و تعدد شاعران بیش تر درنگ کرده و به خاطر اهمیت این شاعران نمونه هایی از شعر آنان را آورده ایم. این رساله از هشت فصل تشکیل شده است. در فصل اول به تعریف شعر سیاسی ودیدگاه های صاحب نظران پرداخته و فصل دوم را به زمینه های رویش و بالش شعر سیاسی معاصر اختصاص داده ایم. فصول بعدی را شعر دوره ی بیداری، شعر انتقاد، شعرچپ، شعرروشنفکری ، شعربیداری مذهبی و شعر بزرگداشت مبارزات آزادی خواهانه تشکیل دادند. در این فصل ها شعر سیاسی معاصر را ازدیدگاهی تازه دسته بندی کرده ایم و هر فصل را متناسب با این دسته بندی نامگذاری کرده ایم. این دسته ها عبارتند از فصل سوم: وطن، آزادی، مشروطه؛ فصل چهارم: انتقاد از استبداد، مشروطه و مشکلات اجتماعی؛ فصل پنجم: شعر کارگری، شعر توده ای، شعر چریکی؛ فصل ششم: شعر رمانتیک اجتماعی، شعر سمبولیسم اجتماعی؛ فصل هفتم: شعر بیداری مذهبی و فصل هشتم: شعر بزرگداشت مبارزات داخلی و بزرگداشت مبارزات خارجی. در پایان نتیجه کار ما معرفی یک ژانر محتوایی مهم در شعرمعاصر بوده است . روش کار در این تحقیق روش کتابخانه ای- توصیفی بوده است

آقا محمدتقی قمی متخلص به "صهبا" از شاعران قرن دوازدهم هجری است که در مکتب اصفهان پرورش یافته و از شاگردان میر سید علی مشتاق اصفهانی به شمار می رود. صهبا بیشتر در غزل و رباعی طبع آزمایی کرده و در سرودن اشعارش به شیوه شاعرانی چون سعدی و حافظ نظر داشته است. موضوع پژوهش حاضر تصحیح دیوان صهبای قمی است که در مقدمه آن اوضاع سیاسی – اجتماعی عصر شاعر و نیز شرح احوال و آثار و سبک شعری صهبا بررسی شده است. برای تصحیح دیوان صهبا از سه نسخه بهره گرفته شده که به ترتیب اولویت عبارتند از: نسخه خطی کتابخانه مدرسه سپهسالار، کتابخانه ملک و کتابخانه ملی و برای تکمیل کار به شش جنگ و دوازده تذکره که اشعاری از صهبا را در برداشته مراجعه شده است. همچنین برای تهیه مقدمه، تذکره ها و تحقیقات معاصران مورد مطالعه قرار گرفته و در آن اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی ایران در قرن دوازدهم و نیز شرح احوال، آثار و سبک شعری صهبا با روش کتابخانه ای - تحلیلی بررسی شده است. دیوان صهبا به شیوه التقاطی تصحیح شده و طبق آن نسخه کتابخانه مدرسه سپهسالار به عنوان نسخه اساس و دو نسخه باقی مانده به عنوان بدل قرار گرفته است و در هر کجا ضبط نسخه اساس از لحاظ معنایی کاملا مخدوش بوده نسخه بدل جایگزین شده است. با بررسی اشعار صهبا این نتیجه حاصل شد که مجموع اشعار او با در نظر گرفتن آنچه در تذکره ها و جنگ ها به صهبا نسبت داده اند نزدیک به 1600 بیت است که شامل سه قصیده، 173 غزل، نه قطعه، 153 رباعی و یک رباعی مستزاد می شود.

حمید مصدق در بهمن 1318 در شهرضا به دنیا آمد. او پس از پایان دبیرستان، در رشته حقوق دانشگاه تهران پذیرفته شد و بعد از اخذ درجه کارشناسی ارشد به عنوان وکیل در تهران مشغول به کار شد و در کنار وکالت، در دانشگاه نیز تدریس می کرد. مصدق از خود شش دفتر شعر بر جای گذاشته است. در این رساله به بررسی ((ساختار زبان شعر)) او پرداخته ایم. برای این منظور، چهار سطح در نظر گرفته ایم: ((سطح آوایی))، ((سطح واژگانی))، ((سطح نحوی)) و ((سطح بلاغی)). در سطح آوایی، انواع موسیقی شعر او را در سه محور ((موسیقی بیرونی))، ((موسیقی کناری)) و ((موسیقی درونی)) بررسی کرده ایم. حدود سیزده درصد شعرهای مصدق، وزن عروضی دارد و به طور کلی حدود 52 درصد شعرهای او در بحر ((مضارع اخرب)) سروده شده است. مصدق در کنار بهره گیری از موسیقی بیرونی، ((قافیه و ردیف)) را نیز به کار می گیرد؛ البته در این کار به راه افراط نمی رود و سادگی شعرش را قربانی قافیه پردازی های متکلفانه نمی کند. صنایع موسیقی آفرین بدیع لفظی نیز در شعر مصدق کاربرد دارد، این صنایع را با نام ((موسیقی درونی)) و در سه محور ((تکرار))، ((تجنیس)) و ((تسجیع)) بررسی کرده ایم. مصدق از این صنایع نیز هرگز به تصنع بهره نگرفته است. در سطح دوم، سطح واژگانی، به بررسی واژگان مصدق در دو گروه ((مفردات)) و ((ترکیبات)) پرداخته ایم؛ مفردات مصدق را در سه محور کلی ((باستانگرایی))، ((عامیانه گرایی)) و ((نوآوری ها)) بررسیده ایم و سه محور ((باستانگرایی))، ((تأثیرپذیری از نحو زبان گفتار)) و ((نوآوری ها)) را برای بررسی ((سطح نحوی)) درنظرگرفته ایم. برخی ویژگی های زبانی شعر مصدق در این دو سطح عبارتند از: بهره گیری از واژگان و نحو باستانگرایانه، بهره وری از کنایات، مثل ها، واژگان و ساختار نحوی زبان عامیانه، عدم تعقید معنوی و ... در سطح بلاغی سه دانش اصول بلاغت(بیان، بدیع و معانی) در شعر مصدق بررسی شده است. آرایه هایی چون: تشبیه، استعاره، تشخیص، کنایه و تلمیح به ترتیب بالاترین بسامد کاربرد را در شعر مصدق دارند. در سراسر پژوهش سعی کرده ایم که بررسی ها به دقت انجام گیرد تا نتایج حاصله دقیق باشد. در بعضی از قسمت ها نیز برای ارائه دقیق تر نتایج، از آمار و ارقام یا جدول بهره گرفته ایم.

این پایان نامه در 8 فصل تنظیم شده است که در هر فصل یکی از عوامل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . و سعی شده است که با بررسی تطبیقی فراگیری زبان اول و زبان خارجی و شناخت تفاوتهای آنها موثرترین شرایط آموزش زبان بدست داده شود. در فصل اول به تشریح ضرورت توجه ویژه به آموزش زبان در مدارس پرداخته شده است . در فصل دوم تاثیر سن بر آموزش زبان خارجی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . در این فصل کوشش شده است به این سوال پاسخ داده شود که آیا استعداد فراگیری زبان با افزایش سن کم می شود و یا افزایش می یابد. آیا عدنم سهولت یادگیری زبان خارجی نسبت به سهولت فراگیری زبان مادری مربوط به سن است ؟ و اگر سن تاثیر دارد، بر یادگیری چه مهارت هایی تاثیر بیشتری می تواند داشته باشد؟ در فصل سوم به بررسی توالی عناصر زبانی در فراگیری پرداخته شده است . یکی از عواملی که عموما در کلاسها مورد ملاحظه دقیق قرار نمی گیرد، توالی عناصر زبان در فراگیری است . یک کودک به طور طبیعی و ذاتی عناصر زبانی را از محیط غنی از داده های زبانی با توالی طبیعی دریافت می کند و هر عنصر در توالی جای ویژه ای در فراگیری زبان دارد. در حالی که برای افراد بزرگسال این امکان فراهم نیست . آنچه به عنوان فهرست مطالب در کتابها ارائه می گردد معلوم نیست دقیقا با توالی طبیعی منطبق باشد. حتی اگر فهرست کتابها با فهرست طبیعی عناصر زبانی منطبق باشد، برای آن دسته از دانش آموزانی که نمی توانند همپای سایر همکلاسیهای خود مطالب را دریافت نماین این انطباق به هم خواهد خورد. روشن است که این موضوع می تواند موجب عدم سهولت یادگیری زبان خارجی گردد. با مقایسه محیط زبانی کودک در فراگیری زبان مادری و محیط زبانی زبان آموزان زبان خارجی به نظر می رسد برای این که امکان دریافت طبیعی عناصر زبانی برای زبان آموزان فراهم شود، ضرورت دارد هر چه بیشتر محیط زبانی افراد بزرگسال را از داده های زبانی غنی نمود. در فصل چهارم به بررسی تاثیر انگیزه در آموزش زبان پرداخته شده است . در حالی که برای فراگیری زبان مادری از انگیزیه بحثی به میان نمی آید، آموزش زبان خارجی چون فرایندی خودآگاهانه است ، یقنا، انگیزه می تواند نقش مهمی در فعالیت زبان آموز برای یادگیری داشته باشد. در این فصل کوشش شده است انواع انگیزه و آثار آن بر آموزش زبان خارجی مورد بحث قرار گیرد. همچنین انگیزه یادگیری زبان خارجی با انگیزه زبان دوم مورد مقایسه قرار گرفته است . در فصل پنجم آثار تداخل زبان مادری بر آموزش زبان خارجی تشریح شده است و کوشش شده است مشخص شود آیا زبان مادری می تواند موجب سهولت آموزش زبان خارجی گردد و یا ممکن است مشکلاتی برای زبان آموز ایجاد کند. در فصل ششم به بررسی استعداد زبانی و آثار شیوه نگرش بر آموزش زبان پرداخته شده است . در فصل هفتم شرایط محیطی موثر در پیشرفت زبان از جمله شرایط عاطفی کلاسها و روابط انسانی میان معلم و زبان آموز تشریح شده است . و بالاخره در فصل هشتم به شیوه های آموزش زبان در مدارس اشاره شده و براساس آنچه در فصل های پیش تر تشریح شده است ، مشکلات موجود از جمله شیوه ارائه درس زبان، نیاز جامعه به زبان خارجی، نیاز زبان آموز به زبان خارجی و چگونگی تطابق نیاز جامعه و نیازمندی زبان آموز به یادگیری زبان و شیوه ارزشیابی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است .