شیمی درمانی به طور گسترده در درمان سرطان ها، بیماریهای خود ایمن و بیماریهای خونی مورد استفاده قرار می گیرد. برخی از داروهای شیمی درمانی دارای اثرات جانبی شدیدی از قبیل ناباروری هستند. در مطالعه حاضر اثرات محافظتی کروسین و اتیل پیروات در جهت جلوگیری از آسیب های ناشی از تجویز داروی سیکلوفسفامید بر تخمدان و باروری موش های سوری مورد ارزیابی قرار گرفت. برای انجام این مطالعه از 68 قطعه موش سوری ماده با سن 8-6 هفته استفاده شد، که به 4 گروه تقسیم و به مدت 21روز تیمار شدند. گروه اول به عنوان کنترل، سرم فیزیولوژیml,ip/day) 1/0(، گروه دوم به عنوان کنترل شم، سیکلوفسفامید mg/kg,ip/day)15( هفته ایی یکبار به مدت 3هفته، گروه سوم سیکلوفسفامید را به همان روش به همراه تزریق روزانه کروسین mg/kg,ip)200) و گروه چهارم سیکلوفسفامید را به روش 2گروه قبل به همراه تزریق روزانه اتیل پیروات mg/kg,ip)40( دریافت نمودند. پس از اتمام دوره درمان 12 قطعه موش از هر گروه تحت لقاح آزمایشگاهی قرار گرفتند. از ورید وداج 5 قطعه از موش های هر گروه که توسط کتامین mg/kg,ip)25) بیهوش شده بودند جهت تهیه نمونه سرمی خونگیری به عمل آمد و نمونه برداری از تخمدان راست آنها صورت گرفت. سپس تخمدان های راست در محلول فرمالین بافر 10% به منظور مطالعات هیستولوژی و هیستومورفومتری ثابت شدند و تخمدان های چپ برای اندازه گیری مقادیر مالون دی آلدئید (mda) در بافت تخمدان در دمای°c 70- نگهداری شدند. تخمدان های راست پس از ثبوت، طی مراحل پاساژ بافتی و تهیه مقاطع بافتی پارافینی به ضخامت 7-6 میکرومتر به صورت سریال، به روش هماتوکسیلین – ائوزین رنگ آمیزی شدند. مطالعه هیستولوژیکی تخمدان ها با بررسی شکل ظاهری فولیکول ها، میزان پراکندگی رشته های کلاژن (با استفاده از رنگ آمیزی وان گیسون) و پراکندگی ماست سل ها (با استفاده از رنگ آمیزی تولوئیدن بلو) و مطالعه هیستومورفومتری تخمدان ها با شمارش تعداد فولیکول های سالم و آترتیک انجام گرفت. سرم ها جهت اندازه گیری میزان آنزیم سوپراکسید دیسموتاز sod (با استفاده ازکیت (ransod، ظرفیت آنتی اکسیدانتی تام سرم taoc (با استفاده از روش بنزی) و میزان استروژن ( با استفاده از روش (radioimmunoassay مورد استفاده قرار گرفتند. اندازه گیری مقادیر mda با استفاده از واکنش اسید تیوباربیتوریک (tba) انجام شد. مطالعات مورفولوژیکی نشان داد که سیکلوفسفامید اثرات مخربی را بر فولیکول ها در حال رشد در گروه کنترل شم گذاشت، ولی کروسین واتیل پیروات در این فرآیند دارای اثرات محافظتی بودند. این اثر سیکلوفسفامید بر روی فولیکول های تخمدانی در تمام مراحل رشد بود اما اثرات محافظتی عوامل آنتی اکسیدانتی بر روی فولیکول های پیش آنتروم بیشتر از فولیکول های آنتروم دار بود. میانگین تعداد جسم زرد در گروه کنترل شم به طور معنی داری در مقایسه با گروه کنترل کاهش یافت (05/0p<)، اما در گروه های دریافت کننده ی کروسین و اتیل پیروات درمقایسه با گروه کنترل شم افزایش نشان داد و این افزایش در گروه دریافت کننده ی اتیل پیروات معنی دار بود (05/0p<). میانگین پراکندگی ماست سل ها در گروه کنترل شم به طور معنی داری بیشتر از گروه های دیگر بود (05/0p<)، در حالی که در سایر گروه ها تقریبا درسطح مشابهی با هم بود. درپراکندگی ظاهری رشته های کلاژن در بافت تخمدان همه گروه ها تفاوت معنی داری وجود نداشت. نتایج لقاح داخل آزمایشگاهی نشان داد که تعداد وکیفیت اووسیت ها و میزان باروری در گروه کنترل شم نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری پایین تر بود و گروه های دریافت کننده ی کروسین و اتیل پیروات از نظر کیفیت و تعداد اووسیت های مناسب برای لقاح نسبت به گروه کنترل شم در وضعیت بهتری بودند و از نظر میزان باروری افزایش معنی داری را نشان دادند (05/0p<). میزان taoc در گروه کنترل شم نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری کاهش نشان داد (05/0p<)، اما استفاده از کروسین و اتیل پیروات در گروه های تجربی موجب افزایش سطح taoc در حد گروه کنترل گردید. میزان آنزیم سوپراکسید دیسموتاز در گروه کنترل شم نسبت به گروه کنترل به طور معنی داری کاهش نشان داد (05/0p<)، ولی استفاده از کروسین به همراه سیکلوفسفامید باعث شدکه میزان این آنزیم به طور معنی داری نسبت به گروه های کنترل وکنترل شم افزایش یابد (05/0p<). همچنین استفاده از اتیل پیروات به همراه سیکلوفسفامید موجب افزایش sod تا حد گروه کنترل گردید. بررسی مقادیر mda در بافت تخمدان نشان داد که میزان mda در گروه کنترل شم به طور معنی داری نسبت به سایر گروه ها افزایش یافت (05/0p<)، در حالی که در گروه های تجربی در حد گروه کنترل بود. اندازه گیری میزان هورمون استرژن سرم نشان دادکه سطح این هورمون در گروه کنترل شم به طور معنی داری نسبت به گروه کنترل کاهش یافت، در حالی که کروسین و اتیل پیروات توانستند سطح این هورمون را به طور معنی داری افزایش دهند (05/0p<). به طور کلی می توان نتیجه گرفت که کروسین و اتیل پیروات دارای اثرات محافظتی بالا در مقابل استرس اکسیداتیو ناشی از اثرات جانبی سیکلوفسفامید بر روی فولیکول های در حال رشد در مراحل مختلف و میزان تخمک گذاری (تعداد جسم زرد) هستند و این عوامل آنتی اکسیدانتی از افزایش تعداد فولیکول های آترتیک، کاهش توان باروری و تغییرات هورمونی در موش سوری جلوگیری نمودند. بنابراین استفاده ازکروسین و یا اتیل پیروات همراه با شیمی درمانی می تواند مفید واقع شود.