چکیده: ادامه ی تحول و تعالی هر هنری، بستگی به شناخت دقیق آثار گذشته و درک صحیح ضرورت ها و نیازهای حال جامعه دارد. معماری مناطق کویری- از جمله شهر کاشان، به دلیل داشتن نمونه های بسیار از خانه های تاریخی در دوره قاجار- علی رغم شواهد زیادی از تاثیرات غربی، بیشترین ویژگی های هنر و معماری دوره ی خود را حفظ کرده اند و بررسی ماهیت و ابعاد وجودی و کارکردی گودال باغچه- به عنوان اصلی ترین فضای هنری در درون حیاط این خانه ها که می تواند جلوه های گوناگون هنر معماری این دوره را یک جا به نمایش بگذارد- حایز اهمیت فراوان است. هدف از این پژوهش، نشان دادن اهمیت و تاثیر گذاری عوامل اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی، تاریخی و جنبه های هنری در شکل گیری گودال باغچه در فضای حیاط خانه های سنتی کویری- به طور واحد یا جمعی- می باشد. نتایج این پژوهش، نشان می دهد که در معماری خانه های سنتی، علاوه بر عوامل هنری، عوامل اقلیمی و توجه به عوامل فرهنگی- اجتماعی نیز در شکل گیری گودال باغچه تاثیر گذار بوده اند. نهایتا آنچه در خور توجه می نماید آنست که گودال باغچه، به عنوان مهم ترین فضای باز داخلی برای ساکنان خانه، کارکردهای متعددی مانند تأمین دسترسی به آب، تأمین نور و منظر، ایجاد فضایی با خرده اقلیم و نیز تامین مولفه ی زیبا شناسی را داراست. این فضا، زیباترین و هنرمندانه ترین آرایه ها را به خود می گیرد و در این مسیر، گودال باغچه ها را به نمایشگاهی از ذوق و هنر ایرانی- اسلامی، تبدیل کرده است.