سید محسن قندی علی عمرانی پور
فضاهای اسلامی همواره در شهر نقش به سزایی داشته و همواره مورد توجه قرار گرفته است. طراحان همواره در تلاش بودند تا مفاهیم اسلامی را در این فضاها متجلی گردانند به طوری که گاهاً سبک معماری و شهرسازی تحت تأثیر این فضاها بوده است. فضاهای متعالی اسلامی، الگوهای طراحی متأثر از فرهنگ و فضای جامعه شکل می گیرد و در مقیاس شهر در کانون مرکزی شهر یا محله قرار می گیرد به طوری که در شهر قدیم خیابان ها به این فضاها منتهی می گردند. در گذار از زمان، فراز و نشیب هایی در چنین فضاهایی بوده و با توجه به سبک های مدرن و التقاطی، توجه به مفاهیم الهی مغفول مانده است. در حال حاضر تعداد کمی از معماران و شهرسازان در طراحی به مفاهیم توجه می کنند و گاهاً مفاهیم در همان سطح نظری و تحقیقات باقی می ماند و در عمل همچنان استفاده از فرم های سنتی به عنوان پوسته ای در حجم استفاده می گردد. تبعیت فرم از مفاهیم الهی (بر خلاف تبعیت فرم از عملکرد) در فضاهای متعالی اسلامی بسیار حایز اهمیت می باشد به طوری که مفاهیم همچون روح در کالبد فرم تجلی می یابند و فضا متأثر از فرم، تأثیر گذار است. از طرفی یکی از موضوعات مطرح دراسلام سلسله مراتب است به طوری که فرد برای رسیدن به مقصد و مقصود باید گامهایی را طی کند. این گامها همراه بارشد است و هدف پس از طی نمودن گامها رسیدن به مقصد یا مقصود است. مجموعه حرم امام رضا(ع) با توجه حضور میلیونی زایران، بسیار مورد توجه می باشد و فضاهای مختلف مجموعه به عنوان فضایی نیمه عمومی مطرح می باشد. زائران با طی کردن مسیر به مضجع شریف می رسند و در طول مسیر با عبور از صحن های مختلف با فضاهایی مواجه می شوند که قابل توجه است. اینکه زایرین از ورودی مجموعه تا مضجع شریف چگونه بتوانند با آمادگی، بهره بیشتری از این فضای متعالی ببرند، در این پژوهش مورد تأکید قرار گرفته است. هدف از پژوهش ارایه مدلی از فرم و فضا برای فضاهای متعالی اسلامی است که این فرم و فضا از مفاهیم الهی متأثر است. لذا در این پایان نامه ابتدا ادبیات موضوع مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه مفاهیم مختلف مطرح و بر اساس مفاهیم فرم ها و فضاها پیشنهاد میگردند. در سلسله مراتب فضایی فضاهای متعالی(به طور خاص مجموعه حرم امام رضا(ع) بر اساس مفاهیم احصا شده، گام هایی پیشنهاد می شوند که این گام ها در ارتقای کیفیت محیط و بالطبع در آمادگی و ارتقای زائر حرم تأثیرگذار است. کلید واژه: سلسله مراتب، حرم امام رضا(ع)، فرم، مفهوم
