نام پژوهشگر: علی اکبر عاصیان

بستر تاریخی پیدایش جنبش حروفیه (840-800ه ق)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه اصفهان - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1392
  علی اکبر عاصیان   اصغر فروغی ابری

حروفیه از سلسله جنبش های صوفی مسلک است که در شمال ایران و خراسان توسط فضل الله استرآبادی (796-740ه ق) پایه گذاری شده و توسط خلفای وی در مناطق مختلف همچون آناتولی و آذربایجان گسترش یافته و در اعتقادات پسیخانیان و سربازان ینی چری در عثمانی اثر گذاشت. این جنبش برخوردار از پاره ای عقاید و افکار به خصوص است که بهره گیری از حروف و اعداد اساس آن را تشکیل می دهد. مجموعه این باورها طی ادوار تاریخی، تکامل یافته تر گردید و نمودهای مختلفی به خود گرفت که تفسیر، تاویل، تناسخ و الوهیت در زمره بارزترین اشکال آن می باشد. این نمودها که غالبا توسط سران جنبش مورد بسط و شرح قرار گرفته، دستمایه بسیاری از محققان بوده که به این جنبش توجه کرده اند. این در حالی است که دو موضوع مهم در خصوص این جنبش وجود دارد که چندان در دایره پژوهش محققان قرار نگرفته است. از این رو نیازمند توجه جدی تر و بررسی های دقیق تر و بیشتری می باشد. یکی از این دو موضوع، ریشه ها و مبانی فکری حروفیه و موضوع دیگر، سیر تطور تاریخی و روند تکوین آموزه های این جنبش تا مقطع شکل گیری می باشد. به بیان دیگر و آن گونه که بررسی های تاریخی اولیه گویای آن است، مبانی فکری و اعتقادی جنبش حروفیه، آمیزه ای نشات گرفته از برخی آموزه های ادیان الهی، مکاتب شرقی (مشخصاً باورهای رایج در چین و هند) و به نسبت محدودتر اندیشه های متفکران یونان و روم است که تحت تاثیر پدیده هایی همچون روابط فرهنگی ایران و غرب، رواج یافتن ادیان آسمانی و نیز فعالیت های دانشگاه جندی شاپور، بیت الحکمه و مدارس نظامیه، بسترها و زمینه های تطور این جنبش را در طول تاریخ رقم زده است. همچنین سیاست ایلخانان در فراهم نمودن شرایط برای نشر اندیشه ها و مکاتب مختلف، از دیگر پدیده هایی است که در شکل گیری و تکوین آموزه های حروفیه منشا آثار برجسته و مهمی بوده است. برپایه این موارد، تحقیق حاضر برآن است با رویکردی تاریخی این دو مسأله را مورد بررسی و پژوهش قرار داده و از رهگذر آن به اهدافی همچون دستیابی به شناختی از مبانی فکری جنبش حروفیه با تاکید بر سرچشمه های اصلی این تفکر و سیر تطور آن در طول زمان؛ ارزیابی و تقسیم ایده ها، اندیشه ها و اعمال بنیانگذار و پیروان این تفکر؛ رسیدن به آگاهی مفید از وضعیت اجتماعی ـ فرهنگی دوره تیموری با توجه به قلمداد شدن حروفیه به عنوان یکی از جنبش های اصلی این دوره دست یابد. نوع مطالعه نیز در این تحقیق کتابخانه ای و تحلیل محتوا می باشد.