در این پایان نامه سعی بر آن است که ضمن بیان نقش عوامل موثر در فرهنگ و تمدن ماوراءالنهر ، میزان تاثیر و تاثّر آنان بر یکدیگر را بررسی نماییم . در قرن پنجم هجری سه عنصر مهم وجود دارد: فرهنگ و تمدن محلی، فرهنگ و تمدن ایرانی و فرهنگ و تمدن اسلامی.در قرن پنجم در ماوراءالنهر، عامل جدیدی در عرصه فرهنگی ظاهر می شود که بر عوامل موثر فوق الذکر در ماوراءالنهر افزوده شد و ضمن متأثر شدن از سه عامل فوق، به نوبه خود نیز از عوامل موثر در اوضاع فرهنگی ماوراءالنهر گردید. شایان ذکر است که از این دوره به بعد شاهد ورود لغات و ترکیبات زبان ترکی به فرهنگ و زبان فارسی از جمله در شعر شاعران فارسی زبان هستیم. ماوراءالنهر در قرن چهارم هجری یکی از باشکوه ترین دوران حیات اجتماعی و سیاسی خود را پشت سر گذاشت و از نظر فرهنگی و علمی به یکی از قطب های جهان اسلام تبدیل شد.وجود حکومت ایرانی الاصل سامانیان و همچنین رفاه اقتصادی مردم آن روزگار سبب شد تا به مسائل فرهنگی توجه ویژه ای شود.تاریخ فرهنگ و تمدن ماوراءالنهر بعد از سقوط سامانیان در قرن پنجم هجری و پس از روی کار آمدن حکومت های ترک نژاد و قبیله ای ،وجود درگیری و کشمکش با همسایگان و همچنین بی توجهی مورخان و محققان در هاله ای از ابهام فرو رفت و کسی در این باره تحقیق مستقلی انجام نداده است. این پایان نامه با هدف توضیح دلایل ضعف اوضاع فرهنگی در قرن پنجم هجری قصد دارد به این سوالات پاسخ دهد که ماوراءالنهر از نظر فرهنگی در قرن پنجم در چه وضعیتی قرار داشت و عوامل موثر بر تقویت و تضعیف اوضاع فرهنگی ماوراءالنهر چه بوده اند. این پایان نامه به این نتایج دست یافته است که اوضاع فرهنگی ماوراءالنهر در قرن پنجم هجری ، در مقایسه با قرون قبلی به ویژه قرن چهارم ، دچار ضعف و سستی گردید و دلایل آن را در روی کار آمدن قبایلِ بیابان گرد ِترک نژاد غزنوی و سلجوقی ، بی توجهی نسبی این حکومت ها به مسائل فرهنگی و علمی ، جنگ های قبیله ای و تاثیر سوء آن بر رفاه اقتصادی مردمِ ماوراءالنهر می توان جستجو کرد.