تحقیق حاضر با یان فرضیه شروع شده که از دیدگاه مرحوم نایینی و شهید مطهری مولفه های دموکراسی در اسلام وجود دارد اما نه به مفهوم غربی آن بلکه در چهارچوب قوانین و مقررات اسلامی که این تحقیق با هدف تبیین ابعد مهم این دو اندیشه و کشف عناصر و روابط تازه این دو اندیشه به صورت مقایسه ای و تبیین رابطه اسلام و دموکراسی از دیدگاه این دو اندیشمند طرح شده است وبرای نیل به این هدف این رساله در چهار فصل تبیین شده. فصل اول: با توجه به پیشینه دموکراسی، به انواع و مبانی دموکراسی به صورت کلی بحث شده است. فصل دوم: مردم سالاری دینی، فصل سوم: تحت اندیشه های سیاسی شهید مطهری مورد بحث و بررسی قرار گرفته و فصل چهارم: به مقایسه نظریه دو اندیشمند مورد نظر پرداخته که از نظر این تحقیق، نه تنها اختلاف مبنایی وجود ندارد بلکه شهید مطهری ادامه دهنده راه مرحوم نائینی بوده و مرحوم نائینی تئوریسین مردم سالاری دینی می باشد. در آخر نتیجه گیری می شود، به جای اثبات وجود رابطه بین اسلام و دموکراسی به صورت انفعالی باید ثابت کنیم که دموکراسی در همه نوع خود از دایره شمولیت کم تری نسبت به اسلام در تمام امور جامعه بشری برخوردار بوده است.

سکولاریسم تفکری است که هر گونه اعتقاد به نقش ماوراء طبیعت و عالم قدس در زندگی دنیوی بشر را رد می کند و از اصول غیر دینی برای تأمین نیازهای زندگی انسانی بهره می برد این گرایش بعد از قرون وسطی در دامن مسیحیت زاده شد و در جامعه غرب به رشد و نمو خویش ادامه داد. عوامل معرفتی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی زیادی در تولید و تداوم این رویکرد نقش داشت.که بطور مفصل در فصل اول و دوم توضیح داده شده است. سکولاریسم اگرچه یک جنبش فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که از جهان غرب با زمینه دین مسیحیت سرچشمه گرفته است، اما دارای مبانی فلسفی می باشد که همه ادیان و فرهنگ های بشری به وسعت جهان را تحت تأثیر قرار می دهد. سکولاریسم طرفدار ایده امانیسم یا اصالت انسان است به عقل بشری باور و اعتماد دارد و آن را برای تأمین نیازهای انسان بی بدیل و کافی می داند. مبنای دیگر سکولاریسم علم باوری است.طبق این اعتقاد انسان در این جهان زندگی می کند، این دنیا جهان مادی است از آنجا که ابزار معرفت ماده حس و روش تجربی می باشد ما می توانیم به کمک علم تجربی همه نیازهای خویش را بدون کمک گرفتن از دین برطرف سازیم. در فصل سوم این رساله مبانی سکولاریسم مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به جهان شمول بودن مبانی فلسفی سکولاریسم، دین اسلام نیز به چالش کشیده می شود. دین اسلام بر پایه وحی الهی استوار است که در کتاب آسمانی آن یعنی قرآن تجلی یافته است.با عرضه اندیشه های سکولاریسم به ویژه مبانی آن به قرآن به این نتیجه می رسیم که بین قرآن و سکولاریسم تفاوت بنیادی وجود دارداز نظر قرآن اگرچه دنیا اهمیت دارد، اما اصالت و ارزش ذاتی ندارد و بلکه مقدمه ای برای زندگی آخرت است. انسان در قرآن از کرامت ذاتی برخوردار و با عمل شایسه در این دنیا می تواند کمال بشری را کسب کند. عقل در دیدگاه قرآن نورجان و پیامبر درون است. این پیامبر درون احتیاج به مکمل دارد و آن پیامبر برون یعنی وحی و شریعت است. علم در فرهنگ قرآن گوهی شب چراغ ایت. اما آن چراغ در حدی نیست که انسان را از خورشید وحی بی نیاز کند. مبانی سکولاریسم از منظر قرآن بحثی است که در فصل چهارم این رساله مورد بررسی قرار گرفته است.