کمال انسان، مسأله اصلی این پژوهش است که با تکیه بر آیات قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار گرفته است. فلاسفه مغرب زمین هریک، بُعدی از وجود انسان را مورد توجه قرار داده اند؛ مثلا افلاطون به جایگاه حکمت و نقش آن در کمال انسان اشاره می کند، و سارتر از میان تمام ارزش ها تنها به آزادی خواهی انسان توجه می کند. فلاسفه اسلامی هم تا پیش از صدرالمتألهین، جوهر انسان را عقل می دانستند. با این وصف، روشن است که انسان مورد نظر فلاسفه را نمی توان انسان کامل دانست زیرا تنها قسمتی از کمال را داراست. از نظر اسلام، انسان کامل، انسانی است که همه ارزش ها در وجود او به کمال برسد؛ یعنی هم از نظر فکری و هم از نظر روحی تمام مراتب کمال را طی نماید. قرآن کریم، انسان را موجودی با خلقت خاص می داند که خداوند به خلق آن مباهات فرموده است. انسان موجودی است کمال پذیر، دارای کرامت ذاتی، و برخوردار از فطرت الهی که بار امانت الهی را بر دوش می کشد و خلیفه خدا بر زمین است. برخی نشانه ها مانند خضوع و خشوع، معاشرت نیکو با جاهلان، عبادت و تهجد، امید و توکل به خدا، انتخاب نیکو و پرهیز از تقلید کورکورانه، امامت متقین، خلافت الهی، اخلاص، وفای به عهد، معاونت بر نیکی، و جهاد و استقامت در راه خدا از ویژگی هایی است که در قرآن برای انسان کامل ذکر گردیده است. اما اگر انسان به پیروی از هوای نفس و حب دنیا روی آورد موقعیت کمال را از دست داده و به مراتب نازلی سقوط می کند. در روایات اهل بیت( نیز ویژگی های برجسته ای همچون قرب به خدا، طهارت طبع، ظاهر نیکو، انصاف، گفتار حق، تواضع و ... برای انسان کامل ذکر شده است. بر اساس ویژگی هایی که در قرآن و روایات ذکر شده است می توان حضرت ابراهیم(، پیامبر بزرگ اسلام( و حضرت علی( را از مصادیق اصلی انسان کامل دانست.