بیشترین تنوع در میان پرندگان زنده مربوط به راسته گنجشک سانان می باشد و به عنوان بزرگترین آرایه پرندگان شامل تقریبا 60% از کل پرندگان می باشند. شهرستان سرخس در شمال شرقی ترین نقطه ایران و در مجاورت صحرای قره قوم ترکمنستان با وجود دشتهایی به ارتفاع 250 متر از سطح دریا و مناطق کوهستانی با ارتفاعی نزدیک به 2000 متر دارای زیستگاههای متنوعی شامل کوهستانهای صخره ای صعب العبور، دشتهای هموار و پوشیده از ماسه بادی، اراضی جنگلی و مرتعی، رودخانه های دائمی و فصلی و همچنین دریاچه های طبیعی و مصنوعی می باشد که این تنوع در زیستگاه باعث تنوع در گونه های جانوری و گیاهی در سطح شهرستان شده است. در این راستا، این مطالعه به منظور شناسایی و بررسی زیای گنجشک سانان زادآور شهرستان سرخس با کمک صفات ریخت شناختی و با استفاده از روش های dna بارکدینگ و طراحی پروب های تخصصی انجام شد. بدین منظور نمونه برداری طی فصول بهار و تابستان سال 1391 از مناطق مختلف شهرستان سرخس انجام گردید و از حدود 153 نمونه صید شده، پر گرفته شد و جهت استخراج dna و بررسی های بعدی به آزمایشگاه مولکولی منتقل گردید. نمونه ها ابتدا بر مبنای صفات ریختی و با استفاده از کلیدهای شناسایی معتبر شناسایی گردیدند و سپس به منظور مطالعات تکمیلی، از لحاظ مولکولی مورد آزمایش و بررسی قرار گرفتند. تعیین توالی ژن میتوکندریایی cox1 با 666 جفت نوکلئوتید برای 61 آرایه از گنجشک سانان شهرستان سرخس انجام گرفت ودر کل 12 خانواده، 20 جنس و 29 گونه از منطقه مورد مطالعه مورد شناسایی قرار گرفتند. داده توالی های cox1 حاصل از نمونه های مورد مطالعه به کمک تحلیل های درخت های نیاشناسی، نزدیک ترین همسایه و بیژین مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین فاصله مولکولی k2p تغییرات درون گونه ای و بین گونه ای برای ژن میتوکندریایی cox1 محاسبه گردید. نتایج بیانگر میزان تغییرات بین گونه ای حدود 100 برابر تغییرات درون گونه ای در ژن cox1 برای نمونه های این منطقه می باشد. هم چنین، پروب تخصصی برای یکی از گونه های متعلق به این راسته، گونه زاغ بور(podoces pleskei) طراحی گردید. نتایج حاصل از این آنالیزها صحت مطالعات ریخت شناسی را مورد تایید قرار داده و بارکد 61 نمونه تهیه گردید. نتایج اطمینان توالی هایcox1 و پروب های تخصصی را به عنوان ابزارهای مولکولی موثر در شناسایی گونه های گنجشک سانان نشان دادند.