نام پژوهشگر: حسین یاوری
مهدیه اکبری علی اصغر شیرازی
دوره صفویه ، یعنی از حدود اوایل قرن دهم هجری قمری تا حدود نیمه قرن دوازدهم هجری قمری ؛ را همگان ، اوج شکوفایی و عصر طلایی قالی ایران می دانند . در زمان حکومت شاه اسماعیل و شاه طهماسب اگر چه تبریز به عنوان پایتخت ، یکی از مراکز مهم قالی بافی بوده است ، اما ازکاشان ، هرات ، همدان و شوشتر نیز به عنوان مراکز پر رونق قالی- بافی یاد کرده اند . تعداد قالی و قالیچه های به جای مانده از دوره صفویه را حدود 2500 تخته برآورد کرده اند ، که هر کدام دارای ویژگی هایی به لحاظ نقش ، رنگ و رنگ آمیزی است . پس از دوره صفوی یک دوره رکود ، در هنر و صنایع ایران به وجود آمد که با روی کار آمدن قاجاریان از میان رفت و رشد و احیای هنرها و صنایع ، دوباره صورت گرفت که قالی بافی نیز از این رشد بی – بهره نبود . در پی افزایش ناگهانی و چشم گیر تقاضای بازارهای اروپایی ، برای قالی ایران در دوره قاجار ، صادرات قالی به صورت گسترده ای در تبریز ، خراسان ، سلطان آباد (اراک) ، کرمان و . . . انجام شد ؛ آن چنان که کمپانی های خارجی به سرمایه گذاری و تأسیس مراکز تولید و صدور قالی در شهرهایی نظیر کرمان ، اراک ، مشهد ، همدان و تبریز تشویق شدند . قالیهایی بسیار زیبا و نفیس در دوره صفوی و دوره قاجار بافته شدند که زینت بخش موزه ها و مجموعه های خصوصی در سراسر دنیا شدند ، که یکی از این موزه ها ، موزه آستان قدس رضوی است که آثار نفیسی از قالیبافی دوره صفویه تا کنون را در خود جای داده است . در این پژوهش ، با بررسی قالیهای هر دو دوره ، این نتیجه حاصل شد که قالی بافی دوره قاجار به طور قطع تحت تأثیر قالی بافی دوره صفویه از لحاظ طرح و نقش ، رنگ و مضامین بوده است . این پژوهش به صورت کتابخانه ای و میدانی انجام شده است . واژگان کلیدی : قالی ، دوره صفویه ، دوره قاجار، موزه فرش آستان قدس رضوی ، بافت ، نقوش ، رنگ