چکیده: نیتروژن به عنوان دومین عامل محدود کننده رشد گیاهان پس از آب در شرایط دیم بشمار می رود، زیرا در این مناطق میزان ماده آلی موجود در خاک به عنوان منبع طبیعی نیتروژن مورد نیاز گیاه پائین می باشد. بنابراین برای تولید اقتصادی جو در این مناطق استفاده مناسب از کودهای نیتروژنی به منظور افزایش کمیت و کیفیت دانه آن از ضروریات کشت این محصول می باشد. به منظور بررسی اثرات مقادیر و زمان مصرف نیتروژن در نیاز نیتروژنی، کارآیی استفاده از نیتروژن و صفات گیاهی بر عملکرد دانه ژنوتیپ های مختلف جو دیم، پژوهشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به صورت کرت های دو بار خرد شده با زمان مصرف نیتروژن در کرت های اصلی (کل نیتروژن در پائیز، در پائیز و در بهار و در پائیز و در بهار)، مقادیر نیتروژن در کرت های فرعی (0، 30 60، 90 و 120 کیلوگرم نیتروژن در هکتار) از منبع اوره و ژنوتیپ های جو دیم در کرت های فرعی در فرعی (سهند، آبیدر، دایتون، آلفا و بی سی) در 4 بلوک و به مدت 3 سال زراعی (89-86) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی دیم (مراغه) به اجرا در آمد. نتایج این پژوهش داده ها نشان داد، میزان مصرف نیتروژن بر روی عملکردهای دانه، بیولوژیک و کاه در سطح احتمال یک درصد معنی دار بود و رابطه بین میزان نیتروژن مصرفی با عملکرد دانه از رگرسیون درجه دوم پیروی نمود. مصرف نیتروژن از طریق افزایش معنی دار تعداد سنبله در واحد سطح و وزن تر و خشک ریشه باعث افزایش عملکرد دانه گردید. بین ژنوتیپ های مورد مطالعه از لحاظ عملکرد دانه تفاوت معنی داری مشاهده نشد، اما زمان مصرف نیتروژن اثر معنی داری بر روی این صفت داشت و مناسب ترین زمان مصرف نیتروژن تماماً در پائیز همزمان با کاشت جو دیم و با سیستم جایگذاری کود در زیر بستر بذر بود مطابق این نتایج نیاز عمومی جو دیم به نیتروژن برای دستیابی به 90 درصد حداکثر عملکرد دانه این محصول در شرایط دیم منطقه مراغه و مناطق مشابه با آن حدود 40 کیلوگرم در هکتار می باشد.کارایی زراعی استفاده از نیتروژن در نیاز نیتروژنی تعیین شده برای جو دیم 6/10کیلوگرم در کیلوگرم بود که. بدین معنی که مصرف هر کیلوگرم نیتروژن از منبع اوره توانسته است 6/10 کیلوگرم عملکرد دانه در جو دیم تولید نماید. نتایج مقایسه میانگین برای کارایی زراعی استفاده از کود نیتروژنی نشان داد که با افزایش میزان نیتروژن این کارایی نیز به طور معنی دار و به صورت نمایی کاهش یافت. در مجموع می توان استنباط نمود که کاربرد مقادیر و زمان های مختلف مصرف نیتروژن توانست خصوصیات مورفولوژیک، اجزای عملکرد، عملکرد و کارآیی استفاده از نیتروژن را در جو دیم تغییر دهد و در افزایش عملکرد موثر واقع شود.