زمینه و اهداف: مالتیپل اسکلروزیس از دسته بیمار های خود ایمنی مزمن سیستم عصبی مرکزی با اتیولوژی ناشناخته است. در بیماری مالتیپل اسکلروزیس به دلایل نامشخصی سیستم ایمنی بر علیه برخی از اجزاء پروتئینی سلول های عصبی از جمله میلین تحریک شده و منجر به ضایعات بافتی می گردد. در بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ms) میلین رشته های عصبی تخریب می شوند. از لحاظ بافت شناسی مشخصه ی برجسته ی مالتیپل اسکلروزیس (ms) ایجاد پلاک های متعدد در سیستم اعصاب مرکزی (cns) است. علائم و نشانه های مالتیپل اسکلروزیس (ms) بسته به اینکه پلاک ها کجا تشکیل شوند، بسیار متنوع است. مکانیسم های بروز بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ms) هنوز بطور کامل شناخته نشده است ولی تحقیقات انجام شده بیانگر این است که این بیماری اساس ایمونوپاتولوژیک دارد و عوامل ژنتیکی و محیطی نیز در بروز آن موثر می باشند. استرس اکسیداتیو و به دنبال آن آپوپتوز از دیگر عواملی هستند که در پاتوژنز بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ms) مطرح شده اند. استرس اکسیداتیو عامل اصلی دژنراسیون در تعدادی از بیماری های نورودژنراتیو مانند ایسکمی، پارکینسون، آلزایمر و مالتیپل اسکلروزیس می باشد. استرس اکسیداتیو ناشی از یک عدم تعادل بین تولید گونه های باز فعال اکسیژن (ros) و توانایی سیستم زیستی برای سم زدایی این واسطه های فعال می باشد. استرس اکسیداتیو سبب القای آسیب اکسیداتیو در هیپوکمپ و آسیب سلول های هرمی می شود. هیپوکمپ بالغین یک مرکز حیاتی برای فرآیندهای یادگیری و حافظه می باشد که به شدت نسبت به بیماری های نورولوژیک نظیر ms آسیب پذیر می باشد. قشر مغز، آمیگدال و بخصوص هیپوکمپ نقش اساسی در تشکیل و ذخیره سازی حافظه ی فضایی دارند. یادگیری و حافظه ی فضایی از رفتارهای پیچیده ی مغزی محسوب می شوند. در مقیاس های مورفولوژیک رمیلیناسیون در بسیاری از مدل های حیوانی و نیز در سیستم عصبی انسان بخوبی نشان داده شده است. استرس اکسایشی یکی از گذرگاه های مهمی است که منجر به مرگ سلولی نورونی القاء شده توسط no می گردد. نیتریک اکسید رادیکالی آزاد با پیچیدگی بیوشیمیایی قابل توجه است که درگیریش در مالتیپل اسکروزیس به اثبات رسیده است با این حال میزان مشارکت no در ms هنوز مشخص نشده است. این وضعیت بخشی به علت نقش های مخالفی است که no به مدت طولانی به عنوان عامل اصلی التهاب شدید در cns در نظر گرفته می شد اما یافته ها نشان دادند که no از یک طرف عمل پیش التهابی دارد و از طرفی دیگر به کنترل فرایند های پاسخ ایمنی کمک می کند و نقش ضد التهابی دارد. no می تواند به عنوان فعال کننده مرگ سلولی یا بازدارنده مرگ سلولی عمل کند که این وضعیت وابسته به محیط بیولوژیکی یعنی حضور یا عدم حضور سیگنالهای بازدارنده یا تحریکی است. با توجه به نقش های متضاد no، هدف پژوهش حاضر بررسی اثرات تحریک یا مهار سیستم نیتریک اکساید در حافظه فضایی موش های صحرائی نر طی بیماری مالتیپل اسکلروزیس (ms) با تکیه بر استرس اکسیداتیو می باشد. مواد و روش ها: 56 سر موش صحرایی نر نژاد ویستار با محدوده وزنی (50±250) گرم به صورت تصادفی در 8 گروه 7 تایی شامل گروه کنترل، شاهد،l-arginine (?g/rat1/15)، l-name (?g/rat 3/15)، eb (?l/rat 3)+ l-arginine (?g/rat 1/15)، eb (?l/rat3(+ l-name (?g/rat 3/15)، eb (?l/rat 3) و گروه دریافت کننده توامl-arginine (?g/rat1/15) +l-name (?g/rat 3/15) + (?l/rat 3).eb القای مدل ms با تزریق مستقیم اتیدیوم بروماید %01/0 به ناحیه ca1 هیپوکامپ انجام گرفت. گروه های تیمار شده یک هفته بعد از القای ms، اثرات تحریک یا مهار سیستم no مورد بررسی قرار گرفت. بعد از دوره تیمار، از حیوانات تمامی گروه ها آزمون ماز آبی موریس به عمل آمد. در پایان، نمونه برداری از ناحیه هیپوکامپ انجام گردید و میزان پارامتر های استرس اکسیداتیو در این ناحیه شامل mda و آنزیم های آنتی اکسیدانی شامل gpx, sod, cat سنجش گردید. تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله به روش آنالیز واریانس یک طرفه انجام گردید. یافته ها: تجویز eb به عنوان القا کننده بیماری ms سبب تخریب حافظه فضایی شد. تجویز l- arginine علاوه برافزایش میزان یاد گیری و حافظه در رت های سالم باعث بهبود حافظه فضایی در رت های مبتلا به ms گردید (05/0p<). تجویز l-name میزان یاد گیری و حافظه فضایی را در رت های سالم و مدل ms کاهش داد (05/0p<). بحث: no به عنوان یک مولکول دووجهی زمانی که با مسیر هایی التهابی همراه نباشد به عنوان یک آنتی اکسیدان عمل می کند. no با کاهش پارامترهای استرس اکسیداتیو و عوامل آنتی اکسیدانی ناشی از تزریق اتیدیوم بروماید (به عنوان القا کننده مدل ms) باعث بهبود حافظه فضایی در رت های مدل ms می گردد. علاوه بر این no با فعال سازی مسیر پیامبر های داخل سلول سبب تقویت حافظه در رت های سالم نیز می شود.