فرهنگ و ادب بخش مهم هر جامعه محسوب می شود. با بررسی اوضاع فرهنگی هر جامعه می توان به زوایای فرهنگی و تمدنی آن پی برد. تاریخ فرهنگی جرجان طی قرون اولیه اسلامی، از جمله موضوعات پژوهشی بوده که در این رساله بدان پرداخته شده است. شهر و ناحیه باستانی جرجان به مناسبت موقعیت جغرافیایی و راههای ارتباطی، اهمیّت سیاسی و نظامی اش از دیرباز به عنوان یکی از کانونهای تمدنی و فرهنگی فلات ایران آوازه ای گران داشته است. طی قرون اولیه اسلامی نیز این شهر صاحب فرهنگی درخشان بود و سیاستهای حاکمان محلی و فرامحلی نیز آن را مورد توجه و مهاجرت دانشمندان، عالمان، محدثان و شاعران فراوانی قرار داد. پس از فتح اسلامی، در زمره یکی از مراکز همزیستی ایرانیان و اعراب مسلمان درآمد، و قبایل زیادی از اعراب در محله های این شهر سکونت گزیدند. طی قرون بعدی، علوم اسلامی در این شهر گسترش چشمگیری یافت. و خاندانهای علمی مهمی در این شهر پدید آمدند و مراکز آموزشی و علمی آن نیز رونق فراوانی گرفت. حتی طالبان حدیث و سایر علوم اسلامی نیز از سایر شهرها رو به مهاجرت علمی به جرجان نهادند. در این پژوهش مراکز و محله های فرهنگی جرجان، بافتار مذهبی این شهر، فرآیند تعلیم و گسترش علوم اسلامی، خاندانهای علمی و حدیثی، رجال و مشاهیر جرجانی و سیاستهای فرهنگی آل زیار بررسی شده است.