مطالعه حاضر به منظور بررسی تأثیر استفاده از فرم فعال ویتامین d (1 و 25- دی هیدروکسی کولکسیفرول یا کلسی تریول) در مقایسه با ویتامین d3 معمولی بر عملکرد، کیفیت تخم مرغ و قابلیت هضم ایلئومی مواد مغذی در مرغان تخمگذار مسن به انجام رسید. برای این منظور، از تعداد 150 قطعه مرغ تخمگذار هایلاین w-36 در سن 92 هفتگی در قالب یک طرح کاملاَ تصادفی با 5 تکرار و 5 قطعه مرغ به ازاء هر تکرار استفاده شد. تیمارهای غذایی شامل سه سطح ویتامین d3 (سطوح 50، 5/62 و 75 میکروگرم بر کیلوگرم جیره) و سه سطح کلسی تریول (سطوح 5، 10 و 15 میکروگرم بر کیلوگرم جیره) بود که طی یک دوره آزمایشی 77 روزه شامل 7 روز دوره عادت پذیری و 70 روز مرحله رکورد برداری اصلی، به پرندگان تغذیه گردید. نتایج نشان داد که در طی 35 روز اول آزمایش، افزایش سطح ویتامین d3 و کلسی تریول به ترتیب به 5/62 و 10 میکروگرم بر کیلوگرم باعث افزایش معنی دار (05/0>p) درصد تخمگذاری شد. همچنین این سطوح تمایل داشتند (0507/0=p) که بازده تولید تخم مرغ را بهبود بخشند. اما در طی 35 روز دوم، سطوح متوسط ویتامین d3 و کلسی تریول، تأثیر معنی داری بر درصد تخمگذاری، بازده تولید تخم مرغ (01/0>p) و راندمان تبدیل غذا (05/0>p) داشتند. از بین مولفه های کیفی تخم مرغ، فقط ضخامت (05/0>p) و استحکام پوسته (01/0>p) و آن هم فقط در نیمه اول دوره آزمایش، تحت تأثیر سطح ویتامین d بهبود یافت. منبع و سطح ویتامین d تأثیری بر تیتر تولید آنتی بادی در روزهای 6 و 12 بعد از واکسیناسیون نداشتند. بطور کلی، با افزایش سطح ویتامین d (صرفنظر از نوع منبع آن)، میزان کلسیم پوسته تخم مرغ افزایش (05/0>p) یافت، اما بین سطوح متوسط و بالای ویتامین d3 و کلسی تریول از لحاظ این مولفه تفاوت معنی داری وجود نداشت. همچنین مصرف کلسی تریول باعث افزایش چشمگیر (05/0>p) درصد خاکستر استخوان درشت نی شد و تمایل داشت که میزان کلسیم (0789/0=p) و فسفر (0863/0=p) استخوان را نیز افزایش دهد. بررسی غلظت عناصر سرم خون نشان داد که نوع منبع ویتامین d جیره، تأثیر معنی داری (01/0>p) بر غلظت عناصر کلسیم و روی در سرم خون داشت، بطوریکه پرندگان تغذیه شده با جیره های حاوی کلسی تریول، غلظت بالاتری از این دو عنصر را در سرم خون خود داشتند. اگرچه قابلیت هضم ایلئومی پروتئین خام و فسفر تحت تأثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت، اما منبع و سطح ویتامین d، تأثیر چشمگیری (05/0>p) بر قابلیت هضم خاکستر کل و کلسیم داشتند و بالاترین ضرایب قابلیت هضم، با مصرف سطوح 5/62 و 10 میکروگرم بر کیلوگرم ویتامین d3 و کلسی تریول حاصل شد. در مجموع، نتایج مطالعه حاضر حاکی از آن است که مصرف 10 میکروگرم بر کیلوگرم کلسی تریول در جیره مرغان تخمگذار مسن، علاوه بر حفظ تولید، می تواند ضخامت و میزان استحکام پوسته را بهبود بخشد. واژگان کلیدی: مرغ تخمگذار، ویتامین d3، کلسی تریول، عملکرد، کیفیت پوسته تخم مرغ، قابلیت هضم ایلئومی