جامعه ایرانی با اعزام اولین دانشجویان خود به غرب و همچنین برخورد تنگاتنگ تاجران این کشور با فرهنگ غرب ، موجبات تغییری جدی را در جامعه رقم زد . این تغییر مالاً و در ابتدایی ترین قدم های خود به انقلاب مشروطه ختم شد . به وجود آمدن این تعاطی فرهنگی در کاربردی ترین شکل خود به پرسش برانگیزی های بسیاری ختم شد و توده جامعه را در بر گرفت . قلم ها ی نویسندگان ، نقال زمانه خود گشت و ادبیات و شعر به تنویر افکار عمومی پرداخت . از آنجایی که رابطه غالب اجتماعی در ایران رابطه ارباب و رعیتی بود ، ایضاً بهره کشی های طبقاتی همواره در ایران بیداد می کرده ، وجود گروههای نو ظهوری همچون " اجتماعیون عامیون" در ابتدایی ترین شکل ممکن ، و از طریق نویسندگان و روزنامه نویسانی همچون " اشرف الدین گیلانی " توده مردم را با رابطه بهره کشی ارباب و رعیت آشنا کرد . این پژوهش به بررسی زیر شاخه های مارکسیستی در گزیده ای از نمایشنامه های غلامحسین ساعدی می پردازد. با تعمیم این شاخصه ها در فرهنگ اجتماعی دنیای نمایشی ساعدی و نحوه عملکرد شخصیت هایش در برهه های مختلف نمایشنامه ها و بازتاب عملکردشان درمواجهه با گره های نمایشی که ساعدی در این آثار ایجاد می کند. در این پژوهش تلاش شده تا به مارکسیسم در ایران ، خارج از مسائل حزبی پرداخته شود و بیشتر مبانی اقتصادی و جامعه شناسی این مکتب فکری مورد بررسی و پرداخت قرار بگیرد . نشان دادن عدم توفیق مارکسیسم در ایران با بررسی عملکرد شخصیت های جوامع نمایشی ساعدی در آثار مورد پژوهش از اهداف کلی این تحقیق است . نگارنده با تطبیق و قیاس مفاهیم مارکسیستی و جامعه ایرانی در نمایشهای ساعدی به مسائلی از قبیل در جا زدن سرمایه در جامعه ایرانی و پرهیز های فرهنگی این سرزمین از هرگونه دیالکتیک با جامعه و خود ، تاثیر عدم آگاهی های طبقاتی در جامعه ایرانی ، انباشت سنتی سرمایه و استثمار توسط نیروهای خارجی می پردازد . واژگان کلیدی ؛ مارکسیسم ، تئاتر ، غلامحسین ساعدی ، سرمایه .