فرزانه عادلی احمد صالحی¬کاخکی
بازنمایی و تکرار نقش مایه ها بر آثار فرهنگی ـ هنری هر قوم با آنکه صرفاً بازنمایی عناصر زیستی ـ طبیعی نیستند، بر اکثر بناها، ظروف، سنگ گورها و دست بافته ها دیده می شوند. در واقع نمادهای تصویری بیان ترسیمی اندیشه های خاص است که به معنای مشترک و باورهایی در فرهنگ اقوام مرتبط و پیامی را منتقل می-کرده اند. مردم لرستان از ساکنان اولیه ایران هستند که آثار بی شماری در مقاطع مختلف زمانی و تاریخی روی مواد مختلف از خویش بر جای نهاده اند. مشاهده مشابهت تصویری و تکرار برخی از نقوش و طرح های بر جای مانده از آثار مختلف این دیار بیننده را به این نکته فرامی خواند که معنا و باور فرهنگی مشترکی در آن ها نهفته است. از این رو پژوهش حاضر در تطبیق برخی از فرم ها و طرح های برنزهای لرستان با برخی نقش مایه های دست بافته های دوره اسلامی لرستان به منظور ریشه یابی مفاهیم، مضامین و باور مشترک اسطوره ای نهفته در آنها انتخاب و انجام گردید. این تحقیق به روش تاریخی، توصیفی، تطبیقی و بین فرهنگی به بررسی برخی از نقوش مشابه با باورهای اسطوره ای مشترک ساکنان لرستان با مناطق همجوار و تأثیرگذار بر آن یعنی تمدن های ایلام و میان رودان انجام گرفت. علاوه بر موارد ذکر شده جهت حصول نتیجه نزدیک تر به واقعیت برخی از باورهای عامه ساکنان امروز لرستان که به نظر می رسد برگرفته از باورهای کهن و اسطوره ای این قوم در ارتباط با نقوش مورد بررسی در این تحقیق هستند نیز آورده شده است. ایزدبانو به عنوان نقش اصلی و نقوش در ارتباط و جایگزین با آن (مار، بز، شاخ، کوزه، کوه،آب، ماهی، پرنده، درخت، گیاه) که گاهی با نقوش هندسی و انتزاعی مانند مثلث، لوزی، خطوط زیگزاگ و مارپیچ نشان داده شده اند با تأکید بر باور کهن و اسطوره ای ایزدبانو نماد حاصلخیزی، باروری و برکت مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است. با توجه به نتایج حاصل از تحلیل و تطبیق تاریخی نقوش مورد بررسی در این تحقیق به نظر می رسد برخی از نقوش دست بافته های دوره اسلامی لرستان تداوم طرح ها و فرم های برنزهای لرستان با مضمون مشترک اسطوره ای این دیار است. مطالعه در حوزه فرهنگی لرستان به واسطه شفاهی بودن این قوم و محدودیت بیش از حد متون نوشتاری که در آن نامی از لرستان آورده شده باشد آنرا تبدیل به یکی از مشکل ترین و ابهام-برانگیزترین مطالعات می کند، از این رو پیشنهاد می گردد تحقیقات آتی حول محورهای فوق برای بازنمایی و شناخت هر چه بیشتر فرهنگ کهن این دیار صورت گیرد.
