تربیت اخلاقی حیط? بسیار وسیعی از آموزه های تربیتی را شامل می شود .هدف از این تحقیق بررسی سیر تاریخی تربیت اخلاقی در دین اسلام است اما از آنجائیکه تربیت اخلاقی در اسلام ، همانند سایر ادیان و آیین ها ی بشری عرص? وسیعی از آموزه ها را در بر می گیرد ، موضوع ((تعقّل))و (( تعبّد )) در تربیت اخلاقی در تاریخ اسلام مورد بررسی قرار گرفت . تعقّل به معنی استفاده از عقل و خرد در شناخت حق و حقیقت و دوری از جهل و ضلالت و تعقّل اخلاقی به معنی شناخت اخلاق جهت تخلّق به اخلاق الهی است . تعبّد به معنی عبودیت و تسلیم بی قید و شرط در برابر اوامر الهی است و تعبّد اخلاقی به معنی خالص سازی تمامی اعمال برای خداست . زیرا در آموزه های ائم? معصومین (ع ) انجام عمل برای خدا ، عین اخلاق است . بنابراین این تحقیق برای پاسخ به این سوال است که تعبّدی و تعقّلی بودن تربیت اخلاقی در سیر? ائم? معصومین (ع ) چگونه می باشد ؟ و سیر تاریخی تربیت اخلاقی تعقّلی و یا تعبّدی در اندیشه و آراء اندیشمندان مسلمان ایرانی از صدر اسلام تا دوران معاصر به چه صورت بوده است ؟ با استفاده از منابع اصلی و اسناد و مدارک مربوطه و تالیفات اندیشمندان مسلمان ، اطلاعات لازم جمع آوری و با استفاده از روش توصیفی و استنباطی ، اطلاعات بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و به سوالات تحقیق پاسخ داده شد . - تعبّد و تعقّل در سیره و سنّت ائم? معصومین (ع )دو مفهوم کاملاً متوازن و متعادل بوده و در مسیر رسیدن انسان به سعادت و کمال که قرب الهی می باشد ، تعقّل به عنوان ابزار شناخت و آگاهی و تعبّد به عنوان مسیر سیر و سلوک قلمداد می گردند . - در دوران پس از ائم? معصومین (ع ) به دلیل تحولات سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی جوامع مسلمین ، اندیشه های متعادل اسلام دچارتغییراتی گردید که منجر به عقل گرایی وسنگینی وزن? تعقّل در قرون دوم و سوم و چهارم و نقل گرایی و گرایش تعبّدی در قرون پنجم و ششم و هفتم گردید . در قرون بعدی با گرایشات کلامی زمینه سازش تعقّل و تعبّد کم کم فراهم شده و در دوران معاصر اندیشمندانی مثل محقق نراقی ، علامه طباطبائی و استاد مطهری با استفاده از ظرفیتهای عقل گرایی و نقل گرایی ، تعالیم اصیل اسلامی را - همانند صدر اسلام - ارائه نمودند .