نام پژوهشگر: فرهاد قاچیانی
فرهاد قاچیانی کاظم ملازاده
با مقایسه ی متون مختلف پادشاهان آشوری که شرح لشگرکشی های خود به سرزمین ماد را در آن ثبت نموده اند، حقایق بسیاری در مورد جغرافیای تاریخی و همچنین ساختارهای سیاسی و اجتماعی مادها آشکار می گردد. یکی از متون با ارزش در خصوص جغرافیای ماد، کتیبه ی استل نجف آباد سارگن است که تاکنون به طرز شایسته ای مورد بررسی قرار نگرفته است. در تحقیق حاضر متن این استل با کمک قرینه های موجود در دیگر متون آشوری مورد بررسی قرار گرفته و براساس آن بخش زیادی از جغرافیای ماد به طور قابل قبولی مشخص گردیده است. بر این اساس بخش اصلی سرزمین ماد که تمرکز استقرارهای مادی در آن بیشتر است در مثلث شهرهای کرمانشاه-همدان-اراک قرار گرفته است. البته قسمت های دیگری از قلمرو ماد در بخش های شمالی غربی همدان به سمت شرق تا بخشی از استان زنجان گسترده بوده است. لازم به ذکر است که این فقط آن قسمت از سرزمین ماد است که آشوریان به آن رسیده اند و قطعاً قلمرو مادها بسیار گسترده تر از آن بوده است. در این تحقیق، بیابان نمک ذکر شده در متون، در کویر میقان واقع در شمال شرق اراک، و کوه بیکنی یکی از کوه های نزدیک این بیابان شناسایی شد. در خصوص ساختار سیاسی-حکومتی ماد، براساس متون آشوری مادها دارای حاکم نشین هایی مستقل و بوده اند که هرکدام توسط یک شهرسالار اداره می شد. این شهرسالاران گاه با هم اتحادهایی تشکیل می دادند که بارزترین آن قیام کشتریته و اتحاد آن با دیگر اقوام و حاکمیت های زاگرس است. گمان می رود این اتحاد سرانجام منجر به تأسیس پادشاهی ماد شده باشد؛ به هرحال در متون به این پادشاهی هیچ اشاره ای نشده است. اساس اقتصاد مردم ماد را دامپروری، فروش اسب، تجارت و تاحدودی کشاورزی تشکیل می داد. از میان دام های پرورش یافته در این ناحیه، اسب دارای بیشترین اهمیت بود و بخش اصلی خراج این مناطق مادی را تشکیل می داد. گاو، گوسفند، و شتر دوکوهانه از دیگر تولیدات دامی بودند. به دلیل قرار گرفتن بخش مهمی از سرزمین ماد در امتداد جاده ی بزرگ خراسان، مردم و شهرهای مادی به طرق مختلف درگیر فعالیت های تجاری، از جمله ترانزیت کالا و نگهبانی از کاروان های تجاری نیز بودند.