بیمارگرهای گیاهی خاکزاد همه ساله خسارت های زیادی را ایجاد می کنند و مدیریت آن ها به دلیل ماهیت خاکزی بودن آن ها مشکل می باشد. قارچ عامل پوسیدگی ذغالی خربزه یکی از مهمترین قارچ های خاکزی می باشد که شدت بیماری ناشی از آن در شرایط تنش خشکی و دماهای بالا افزایش می یابد. استفاده از ارقام مقاوم و کنترل بیولوژیکی از راه کارهای موثر کنترل می باشد. گونه های قارچ تریکودرما از قارچ های رشته ای مفید که به عنوان مهمترین عوامل بیوکنترل بیمارگر های خاکزی و تقویت کننده رشد شناخته شده اند. القای جهش تصادفی با اشعه گاما که باعث شکستن برخی ژن ها و در نتیجه ایجاد تنوع ژنتیکی می گردد، از راه کارهای دست ورزی ژنتیکی برای افزایش خاصیت آنتاگونیستی به شمار می رود. در این پژوهش القای جهش با اشعه گاما در دستگاه گاماسل با نرخ 23/0 گری در ثانیه و دز بهینه 250 گری در ثانیه روی قارچ trichoderma harzianum 65 انجام پذیرفت و 24 جدایه از این جدایه مادری(تیپ وحشی) انتخاب شدند. مطالعه روی این جدایه ها در طی سه مرحله بررسی تنوع ژنتیکی، ارزیابی خواص آنتاگونیستی با استفاده از سه آزمون کشت متقابل، متابولیت های فرار و عصاره های خارج سلولی علیه چهار قارچ بیمارگر مهم خاک برد و بررسی تیمار خاک با جدایه های جهش یافته برتر و جدایه مادری جهت بیوکنترل بیماری پوسیدگی ذغالی خربزه در سطح گلخانه انجام پذیرفت. نتایج حاصل از بررسی تنوع ژنتیکی با استفاده از نشانگرهای مولکولی در سطح تشابه ?84 جدایه ها را به سه گروه جدایه مادری، جدایه های جهش یافته 9th و 17th و بقیه جدایه های جهش یافته تقسیم کرد که در آن جدایه مادری بر اساس پتانسیل آنتاگونیستی از دو گروه جهش یافته ها تفکیک گردید. در بررسی خاصیت آنتاگونیستی به صورت درون شیشه ای جدایه های تریکودرما علیه چهار قارچ بیمارگر خاک برد جدایه های 9 th ،4th،15th،1th ،11th و 22th به عنوان جدایه برتر شناخته شده و جدایه های 9th، 4th،1th و11th برای بررسی های گلخانه ای بیوکنترل در قالب طرح بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار انتخاب شدند. در آزمون های گلخانه ای شاخص های وزن تر و خشک ریشه و قسمت های هوایی و درصد مرگ و میر مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از دو آزمایش گلخانه نشان داد دو جدایه 1 th و 9 th هم از نظر افزایش رشد و هم از نظر آنتاگونیستی تفاوت معنی داری با شاهد سالم و شاهد آلوده به ویژه از نظر شاخص های وزن تر و خشک ریشه و درصد مرگ و میر نشان می دهند واین جدایه ها به عنوان جدایه های برتر معرفی می گردند.