نام پژوهشگر: اسداله دادمهر

تصویر کعبه در نگارگری اسلامی
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه سیستان و بلوچستان - دانشکده هنر و معماری 1392
  اسداله دادمهر   محبعلی آبسالان

چکیده کعبه در بین مسلمانان اهمیت ویژه ای دارد چنانکه هیچ بنای دیگری همطراز آن قابل فرض نیست. وقایع مهمی باعث اهمیت آن شده است. این رخدادها در طول تاریخ مورد توجه خاص راویان احادیث، داستان سرایان و هنرمندان، بویژه نگارگران قرار گرفته است. تصویر کعبه به شیوه های مختلفی در هنر تصویر سازی کتب و دیگر هنرها به نمایش درآمده است که این گوناگونی باعث طرح این سوال می گردد: تصویر کعبه در نقاشی های کشورهای مختلف اسلامی دارای چه ویژگی ها ی منحصر بفردی بوده و بر چه اساسی نقش پردازی شده اند؟ کعبه به عنوان مهمترین بنای اسلامی دارای اهمیت ویژه ای بوده و در برخی روایات و داستان ها حضور ویژه ای دارد از جمله کتب سیرت النبی یا شرح زندگانی پیامبر(ص)، معراج حضرت ، تولد حضرت علی(ع) و غیره. این تصاویر می توانسته بر اساس مشاهده مستقیم هنرمند یا بر پایه توصیفات دیگران صورت پذیرفته باشد. بنابر این تصاویر کعبه با شیوه های مختلفی در آثار نقاشی ترسیم شده است. حضور کعبه در هنر نقاشی اسلامی برای اثر، ایجاد قداست نیز نموده است و در نتیجه آن، نگاره خلق شده، به مقام و شان نیز می رسیده است. این شان و مرتبت به دلایل زیادی می تواند باشد از جمله اینکه: بنای کعبه مطابق بیشتر روایات قرآنی و احادیث توسط حضرت ابراهیم خلیل ا... (ع) و پسرش حضرت اسماعیل (ع) بنا نهاده شده است؛ چاه زمزم که از اجزای دیگر خارجی بنای کعبه است و در برخی از نقاشی ها نیز بصورت استعاره ای در نزدیکی کعبه ترسیم شده، از معجزات دیگر خداوند است که بر مبنای داستان حضرت ابراهیم (ع) از زیر پای حضرت اسماعیل (ع) در زمان کودکی جوشان شده است؛ فتح مکه و تخریب بت های درون آن توسط حضرت محمد(ص) و احیای یکتا پرستی نیز از دیدگاه دیگر، نشان حاکمیت الهی است.حضرت علی (ع) در داخل کعبه ولادت یافته است و این نیز از منظر مسلمانان بویژه شیعیان به معجزه الهی است و نشانی از قداست این مکان دارد. در خصوص کعبه تحقیقات فراوانی از منظر دینی، روایی و تاریخی صورت پذیرفته است. عالمان شیعه و سنی چون محمد بن جریر طبری، ابن خلکان و دیگران، به این موضوع پرداخته اند. این پژوهش از نوع نظری بوده و به روش توصیفی و تحلیلی انجام پذیرفته است. ابزار گردآوری اطلاعات بر مبنای اسناد کتابخانه ای می باشد.امید است مورد استفاده پژوهشگران و محققین حوزوی و هنری قرار گیرد.