چکیده: با بررسی آیاتی از قرآن که در باب پاداش مومنان است، می توان دریافت که بهشت مومنان با عباراتی چون جنّهُالعدن(رعد : 23 و ص : 50 )، فردوس (کهف : 107 و مومنون : 11 ) وعبارات دیگر وصف شده است. از سویی در روایتی از ابن عباس آمده است که تعداد بهشت هایی که در قرآن آمده هفت بهشت است عده ای نیز قائل به جنّات هشتگانه هستند. بنابراین با تشت آراء درباره تعداد بهشت ها روبرو هستیم و از طرفی هم برخی از مفسّران دچار افراط گردیده و صفاتی مانند «دارالکرامه» که درباره تمامیت بهشت است را به عنوان بهشت های مخصوصی گرفته اند.با عنایت به این امر، پژوهش حاضر با بهره گیری از کتب تفسیری و روایی جهت نیل به نتیجه واقعی در باب تعداد و اوصاف آن بهشت ها و همچنین ویژگی های بهشتیان در پنج فصل به نگارش در آمده است. بر طبق آیات و روایات ذکر نام های مختلف برای بهشتیان بیانگر وجود بهشتهایی است که دارای درجاتی متفاوت هستند. که اینبهشتهاعبارتند: ازجنّهُالعَدنوجنّّهُالفردوسکهدو بهشتاختصاصی هستند برایمقرّباندرگاهالهی: «وَلِمَنْخافَمَقامَرَبِّهِجَنَّتان » وبهشتفردوسداخلبهشتعدنقراردارد (مانندبیرونیو اندرونی) وبهشتعدنهمان«جنّتی»درسورهفجراستو دو بهشت دیگر عبارتند از جنّّهُالنعیموجنّهُالمأویکهاختصاصبهاصحابیمیندارند:« وَ مِنْدُونِهِما جَنَّتانِ» همچنین طوبی درختی است در بهشت عدن که درخانه حضرت محمد (ص) و امام علی (ع) است. خداوند با دست خود آن را کاشته است و دارالسّلام،دارُالجلال،دارُالرضا،دارُالکرامه،دارُالقرار،روضه (بهشتی پرآب وگیاه) هر یک صفات تمام بهشت هستند.

کلمه امام و مشتقات آن در آیات قرآن کریم 12 بار به کار رفته است که تنها در 3 آیه، به مسئله امامت به معنای رهبر الهی پرداخته شده است. مفسران و متکلمان اهل تسنن و شیعه از دیرباز درباره معنی امام، ویژگی ها و شئون امامت اختلاف نظر داشته اند. اما چالش برانگیزترین اختلافات در کارکرد این آیات بویژه آیه 124 سوره بقره در منازعات و جدل های کلامی میان شیعه و سنی در مسئله امامت و رهبری جامعه اسلامی پس از پیامبر(ص) است. شیعیان با استناد به این آیات معتقد بودند که امامت منصبی الهی غیر از نبوت است و جانشین پیامبر(ص) که امامت جامعه را پس از ایشان به عهده می گیرد باید دارای این ویژگی ها باشد: منصوص بودن از جانب خدا، عصمت، دریافت وحی، عبودیت تام، صبر و یقین. اما اهل تسنن که مراد از امامت در این آیات را همان نبوت دانسته اند، معتقدند این ویژگی ها برای خلیفه رسول خدا ضروری نیست و تنها شرطِ لازم ظالم نبودن، به معنای کافر و فاسق نبودن در هنگام عهده داری امامت جامعه است. اما دیدگاه اهل تسنن در مورد وظیفه مردم در قبال امامی که پس از تصدی این منصب فاسق و جائر می شود متفاوت است، برخی معتقد به لزوم خروج علیه وی و اطاعت نکردن از فرامین او هستند و برخی دیگر خروج را در صورتی که موجب ریختن خون مسلمانان یا فتنه شود جایز ندانسته اند. براساس آیات قرآن مهم ترین شأن امام، هدایت به امر خدا که همان ایصال به مطلوب است، می باشد. این شأن ربطی به پذیرش امام از سوی مردم به عنوان رهبر جامعه اسلامی ندارد اما در سایر شئون امامت، به معنای رهبر ظاهری جامعه اسلامی، میان شیعه و اهل تسنن تفاوت چندانی وجود ندارد.

براساس منابع موجود پیشینه تشکیک در نهج البلاغه به قرن ششم هجری برمی گردد. این تشکیک ها اقسام إسنادی, اسلوبی و محتوایی دارد. «ورود اخبار غیبی در نهج البلاغه» مربوط به مورد اخیر است. پیشگویی های دقیق حضرت علی(ع)از آینده در همان عصر نیز باعث تردیدهایی در ذهن مخاطبان از آگاهی آن حضرت(ع)به علم غیب می شد. علمی که به تصریح برخی از آیات منحصر به خداوند است. در قرون بعد شارحان به شناسایی اخباری از این دست و آوردن نمونه هایی فراتر از نهج البلاغه و اثبات وقوع آنها بر اساس منابع تاریخی اهتمام ورزیدند. در دوره معاصر برخی از پژوهشگران اهل تسنّن فراتر از پیشگویی وقایع آینده، تبیین معارف توحیدی، توصیف دقیق عالم مجرّدات و برخی از حیوانات و حشرات را مستلزم آگاهی از غیب دانسته اند و به همین سبب در اصالت نهج البلاغه تردید کرده اند. در پژوهش حاضر پس از شناسایی مواردی که ممکن است به نحوی با این شبهه مرتبط باشد، با دو راهکار به آنها پاسخ داده می شود. راهکار نقضی با ارائه نمونه هایی از علم غیب پیامبر(ص)محال بودن این علم را برای بشر نقض می کند. راهکار حلّی هفت رویکرد دارد. رویکرد قرآنی، علم غیب برخی از رسولان را ثابت می کند. رویکرد روایی به علم امیرمومنان(ع)و تعلیم خاصّ او از پیامبر(ص)توجه دارد. رویکرد عقلی-فلسفی و رویکرد عرفانی امکان آگاهی افرادی با نفوس پاک و صفای روح را از برخی امور غیبی اثبات می کند. رویکرد تاریخی پیشگویی های حضرت علی(ع)را با گزارش مورّخان و وقایع نگاران فریقین با آثاری قبل از تدوین نهج البلاغه و حتی تولد سیّدرضی(ره)نشان می دهد؛ رویکرد ادبی با توجه به اذعان عالمان سنّی بر صدور بخشهایی از نهج البلاغه از حضرت علی(ع)، دیگر قسمتهای این کتاب از جمله مغیبات را دارای سبک بیان و اسلوب واحد با آن بخشها می داند. در نهایت رویکرد کلامی به سوالات پدید آمده نزد برخی از شیعیان پاسخ می دهد و به تبیین گستره علم امام افزون بر تعلیم پیامبر(ص)می پردازد که از منابع علم مکتوب و غیرمکتوب بهره مند است. هدف علی بن أبی طالب(ع)از بیان اخبار غیبی متنوع است, نظیر تبیین معارف توحیدی، اثبات حقانیت خویش و گمراهی دشمنان با استوارسازی یاران و هدایت دشمنان غیرمعاند.

در طول تاریخ شخصیت های بزرگ و انسان ساز- مخصوصاً پیامبران- همواره از سوی مخالفان کینه توز در معرض اتهامات و نسبت های ناروا قرار داشته اند و به پیامبر (ص) که برگزیده ی خلق عالم است از همان صدر اسلام اتهامات زیادی نسبت داده شد و این موضوع در دوره ی معاصر توسط مستشرقان شدت بیشتری گرفت و ملحدان هم با اسوه گیری از راه و روش آنها این تهمت ها را بازگو کردند تا در میان مسلمانان ایجاد شبهه بکنند. یکی از روش های آنها استفاده از فضای مجازی یا همان اینترنت بوده است. این تحقیق نیز با عنوان تحلیل و نقد شبهات توهین آمیز به پیامبر اکرم (ص) در فضای مجازی درصدد است تا با مراجعه به سایت های مخالفان و دشمنان اسلام به استخراج شبهات وارده پیرامون پیامبر (ص) بپردازد و پس از دسته بندی شبهات در حوزه های مختلف و مراجعه به قرآن و احادیث و کتاب های مختلف و متقن و دلایل عقلی به پاسخ این شبهه ها مبادرت ورزد. این پژوهش در گردآوری اطلاعات، از شیوه کتابخانه ای و در تحلیل بر اساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی عمل کرده است. و روش کار به این صورت بوده است که ابتدا به سایت های مخالف و معاند اسلام مراجعه شده و پس از استخراج شبهات با استفاده از منابع متقن به پاسخ این شبهات پرداخته شده است. این تحقیق به این نتیجه رسید: شبهاتی که در فضای مجازی مطرح شده بود بیشتر از طرف ملحدین بود و بیشتر آن ها قبلاً توسط مستشرقان ایراد شده و برخی از شبهه ها مانند دلایلی که منکران در رد معجزه های معراج و شق القمر آورده بودند؛ به روز بود. برخی از این شبهات از کتاب های تاریخی و یا حدیثی منشأ گرفته بود که مخالفان بدون بررسی سند روایت، مطرح کرده بودند از این جمله، می توان افسانه غرانیق را ذکر کرد که در کتاب تاریخ طبری آمده است. برخی دیگر از شبهات مطرح شده توسط مخالفان اسلام به علت تفسیر نادرست از آیات قرآن بود چرا که کورکورانه به قرآن مراجعه کرده و آیات صریح قرآن را طبق باب میل خود، تفسیر کرده اند، مانند آیه ختم نبوت که در متن پایان نامه به طور مفصل به آن پرداخته شده است.

انواع گرفتاری هایی که امروزه بشریت با آن مواجه است همگی ناشی از غفلت از تربیت و اخلاق و عرفان است. اصلاح و تهذیب نفس گام مهمی در تربیت و سازندگی روحیه اخلاقی و عرفانی انسان است. از مهم ترین راه هایی که در زمینه تهذیب و اصلاح نفس هر انسان مومن و موحدی کمک می کند دعاهایی است که از معصومین(علیهم السّلام) رسیده که سرشار از معارف توحیدی و تعالیم الهی هستند؛ از جمله این دعاها، دعای عرفه امام حسین( علیه السّلام)است. جاری شدن دعای عرفه از زبان امام حسین(ع) شاگرد ممتاز مکتب وحی از یکسو و عظمت معنایی دعای عرفه از سوی دیگر به این دعا اهمیتی خاص بخشیده است؛ چراکه این دعا مطالب تربیتی و اخلاقی و عرفانی عمیقی در مبحث خداشناسی در بردارد. در تحقیق حاضر تلاش شده است با روش توصیفی تحلیلی و بهره گیری از آیات نورانی قرآن کریم و روایات معصومین(ع) و تفاسیر، مهم ترین مضامین دعای عرفه امام حسین( علیه السّلام) در ابعاد اخلاقی، تربیتی و عرفانی مورد بررسی قرار گیرد که نتایج آن بدین قرار است. اصلی ترین آموزه های اخلاقی دعای عرفه امام حسین(ع) لزوم شکر و سپاسگزاری از خداوند و تجدید عهد و پیمان با خدا، اعتراف و اقرار به ناتوانی در شمارش نعمت های خداست. و محوری ترین مبنای تربیتی مستفاد از دعای عرفه عبارت اند از: خداگرایی و کمال جویی انسان و مهم ترین اصول تربیتی مستفاد از دعای عرفه اصل تدریج و تداوم در انجام عملیات تربیتی، و عمده ترین روش های تربیتی، روش یادآوری نعمت ها، روش احسان در برابر اسائه و روش الگوگیری از داستان سرایی قرآن کریم است و بارزترین آموزه های عرفانی دعای عرفه نیز عبارت اند از امکان قرب و وصال حضرت حق و راه های رسیدن به قرب است.

وهابیت با انحراف از تفسیر صحیح قرآن کریم و آموزه های آن، به تکفیر مسلمانان به ویژه شیعیان و شرک و کفر دانستن بسیاری از عقاید آنها پرداخته است. این پایان نامه با شیوه ی توصیفی- تحلیلی و با استناد به آیات و روایات و دلایل عقلی ذکر شده در تفسیر المیزان درصدد بررسی و تحلیل نقدهای علامه طباطبایی بر اندیشه های وهابیت و پاسخ گویی به شبهه های آنان درباره ی عقاید شیعیان است. این پایان نامه موضوعات مجاز و تأویل در قرآن، حجّیت عقل، توحید و شرک، عبادت، تبرّک، توسّل، زیارت قبور، شفاعت، قسم به غیرخدا و امامت را که وهابیان بر شیعه خرده گرفته اند، مورد بررسی قرار داده و افکار و دیدگاه های علّامه طباطبایی را در تفسیر المیزان، در این مورد ذکر کرده و به این نتایج دست یافته است: وهابیان با برداشت اشتباه از توحید عبادی و خلط عبادت استقلالی غیرخدا با توحید خالص و انکار اصل شفاعت، توسّل، زیارت قبور و غیره قصد تحریف اسلام ناب محمدی9 را دارند. برخلاف نظر وهابیت، عقل یکی از منابع فهم قرآن است و وجود مجاز و تأویل در قرآن قابل اثبات است. آیات صفات خداوند را به سبب جلوگیری از اعتقاد به تجسیم باید تأویل کرد. با استناد به آیات قرآن و روایات صحیح، انبیا، اولیا و صالحان به اذن خداوند دارای حقّ شفاعت هستند و مسلمانان می توانند برای تقرّب به خدای متعال به آنان توسّل و تبرّک بجویند. برای تعظیم شعائر دینی زیارت قبور جایز است و نیز فضائل امام علی7 و ائمّه اطهار: در منابع شیعه و اهل سنّت ذکر شده و غیرقابل انکار است و امامت ایشان نیز با استناد به آیات و روایات صحیح قابل اثبات است.

مباحث مربوط به روح انسان یکی از مهم ترین مباحث حوزه ی انسان شناسی است که همواره سوالات فراوانی پیرامون آن مطرح بوده است. از جمله مباحث پیچیده این حوزه، مراتب روح انسان و ویژگی های آن می باشد.این تحقیق با روش تحلیلی - توصیفی به تبیین و اثبات مفهوم مراتب روح انسانی ، آثار و ویژگی های آن از منظرآیات قرآن کریم و احادیث پرداخته است و به این نتیجه دست یافته است که روح انسان دارای مراتبی از قبیل؛ روح انسانی صرف( نفس ناطقه عام بشری)، روح ایمان، روح قدسی و روح امری( ملکوتی) می باشد و بر این اساس می توان گفت؛ اگر چه همه انسان ها در نعمت برخورداری از روح منفوخ و الهی یکسان هستند ولی این روح در عموم بشر صرفاً دارای آثار و حیات مادّی است درحالی که روح مویّد مومنان که در لسان آیات و روایات «روح الإیمان» نامیده شده است آثاری فراتر از روح مشترک بشری را موجب می گردد که قرآن کریم به اجمال از آن با تعبیر «حیات طیّبه» یاد کرده است. همچنین از برخی دیگر از آیات و روایات بدست می آید که انبیاء و اولیاء الهی مرتبه ی والاتری از روح به نام «روح القدس» را دارا می باشند که آثار زیادتری نظیر انجام معجزات و علم به اقطار آسمان ها و ملکوت آنها را موجب می گردد، و منشأ عصمت برای صاحبان آن و زمینه ساز بعثت انبیاء: می باشد. از سوی دیگر آیات و روایات ما را با مرتبه ی والاتر و اعلای روح انسانی در قالب تعبیر«روح امری» آشنا می سازند که آثار و ویژگی های فراتر از مراتب روح ماقبل خود را دارا می باشد. این مرتبه از روح انسانی، خاصّ پیامبر اکرم 6 و ائمّه : می باشد که اعظم از ملائکه مقرّب خداوند، عامل علوم الهی آن حضرات و اشراف کامل آنان بر غیب و شهود عالم است و دارای نقش آفرینی برتر در عرصه ی هستی فراتر از مرتبه ی روح قدسی می باشد.