چکیده به منظور ارزیابی واکنش تحمل به خشکی گیاه دارویی زیره سبز 49 اکوتیپ جمع آوری شده از 9 استان کشور طی دو سال بصورت آزمایش کرت های خردشده در شرایط تنش خشکی و نرمال در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با دو تکرار مورد مطالعه قرار گرفتند. صفات اندازه گیری شده شامل: ارتفاع، تعداد چتر در بوته، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه می باشند. نتایج تجزیه واریانس مرکب نشان دادکه بین ژنوتیپ ها، شرایط مختلف آبیاری و سال از نظر کلیه صفات مورد مطالعه اختلاف معنی داری وجود دارد. با استفاده از شاخص های تحمل/حساسیت و بر اساس روش های آماری چند متغیره دو اکوتیپ سیوند و فردوس به عنوان اکوتیپ های کرانه ای شناسایی و روند پاسخ به تنش خشکی این ژنوتیپ ها در مرحله رویشی با بررسی صفات محتوای آب نسبی برگ، میزان آب نسبی از دست رفته و نشت یونی مورد مطالعه قرار گرفت. اکوتیپ سیوند در این مرحله نیز مقاومت بیشتری را نشان داد. با توجه به اهمیت وجود تنوع ژنتیکی برای انتخاب، با استفاده از نشانگر aflp قرابت توده ها مورد ارزیابی قرار گرفت. شش جفت ترکیب آغازگری در مجموع 126 باند قابل امتیازدهی در محدوده 50 تا 300 جفت باز تولید کردند که در این بین 60 باند چند شکل مشاهده شد(47 درصد). این نشانگر به طور مشخص توانست جمعیت ها را در 2 گروه و اکوتیپ ها را در 5 گروه مجزا قرار دهد. بر اساس تجزیه خوشه ای توده های سمنان و فارس بیشترین فاصله ژنتیکی را از یکدیگر دارند و جمعیت های کرمان، خراسان رضوی و اصفهان با داشتن زمینه ژنتیکی یکسان در یک زیر گروه جای گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه خوشه ای در تجزیه به مختصات اصلی تایید شد. 80 درصد از تنوع بین ارقام تنها توسط دو مولفه توجیه گردید و این نشان می دهد که آغازگر های مورد استفاده تنها بخشی از ژنوم را مورد پوشش قرار داده اند در نتیجه استفاده از نشانگر های بیشتر (ترکیب آغازگر های متنوع دارای جایگاه برش 6 بازی و 4 بازی) برای بررسی تمام نواحی ژنوم ضروری به نظر می رسد

زیره سبز به¬عنوان مهم¬ترین گیاه داروئی اهلی در ایران شناخته می¬شود¬. به منظور بررسی ژنوتیپ¬ها ، روابط بین صفات زراعی مختلف و انجام شاخص انتخاب با هدف گزینش ژنوتیپ¬های متحمل به خشکی از بین ژنوتیپ¬هایی که دارای پتانسیل عملکرد بالایی در شرایط نرمال زطوبتی هستند ، آنالیز در دو سال انجام گرفت. در سال زراعی 1391-1390 از بین 140 اکوتیپ زیره سبز در شرایط نرمال رطوبتی 49 اکوتیپ برتر انتخاب و سپس در سال زراعی 1392-1391 ، 49 اکوتیپ برتر در شرایط قطع آبیاری مورد ارزیابی تحمل به خشکی قرار گرفتند¬. در هر دو محیط طرح مورد استفاده بلوک کامل تصادفی بود و در هر دو محیط صفات مختلف مورفولوژیک و فنولوژیک ارزیابی شد و پس از تجزیه واریانس ، بررسی چند متغییره آماری و در نهایت شاخص های گزینشی اسمیت-هیزل و پسک-بیکر انجام شد¬. بررسی نتایج در هر دو شرایط ژنوتیپ ها از نظر همه صفات بجز وزن هزار دانه اختلاف آماری معنی داری نشان دادند که بیانگر تنوع ژنتیکی مناسب در همه صفات بجز وزن هزار دانه بود¬.¬ تجزیه همبستگی در هر دو شرایط بیانگر همبستگی عملکرد دانه با صفات ارتفاع بوته ، تعداد شاخه فرعی ، تعداد چتر ، تعداد چترک ، تعداد دانه در بوته ، وزن کاه و کلش ، وزن بیولوژیک بود¬. همچنین صفات تعداد دانه در بوته و وزن کاه و کلش وارد مدل رگرسیونی شدند و درصد بالایی از تغییرات عملکرد را توجیه کردند¬ . نتایج تجزیه علیت در شرایط نرمال و تنش نشان داد تعداد دانه در بوته صفتی بود که بیشترین اثرات مستقیم و صفات تعداد چتر ، تعداد چترک در بوته ، تعداد دانه در بوته ، وزن کاه و کلش بیشترین اثرات غیر مستقیم را از طریق همین صفت بر عملکرد دانه دارا بودند¬. نتایج شاخص انتخاب در شرایط نرمال و تنش رطوبتی نشان داد که شاخص اسمیت-هیزل1 و 2 بازده انتخاب بالاتری نسبت به شاخص پسک-بیکر بود¬. در شرایط تنش رطوبتی تعداد دانه در بوته و تعداد چترک بیشترین همبستگی ژنتیکی را با وزن بذر بوته دارا بودند¬. همچنین نتایج نشان داد که انتخاب غیر مستقیم از طریق شاخص اسمیت-هیزل1و2 می¬تواندکارایی بیشتری برای بهبود عملکرد در شرایط تنش رطوبتی دارا باشد همچنین در شرایط تنش رطوبتی صفت تعداد دانه در بوته بیشترین مقدار پاسخ به انتخاب را داشت¬. بر¬اساس شاخص¬های انتخاب لاین های 15 ،19 ، 20 ، 22 ، 28 جزو بهترین ژنوتیپ ها و لاین های 12 ، 24 ، 29 ، 40 ، 45 جزو ژنوتیپ¬های نامطلوب بودند¬.