هدف این پژوهش، تدوین مدل بومی آموزش راهبردهای مقابله ای زناشویی و بررسی اثربخشی آن بر کیفیت روابط زناشویی، راهبردهای مقابله ای زناشویی و استرس در زنان دارای سرطان سینه و همسران آنها در مقایسه با آموزش ارتقای روابط زوجین و آموزش زوجین به شیوه شناختی رفتاری بود. روش پژوهش آمیخته(کیفی- کمی) بود. در بخش اول مصاحبه نیمه ساختاریافته با 9 نفر صورت گرفت و بر اساس آن مدل بومی آموزش ارتقای راهبردهای مقابله ای زناشویی تدوین شد. بخش دوم به منظور بررسی ویژگی های روانسنجی پرسشنامه ها و به روش زمینه یابی و همبستگی انجام شد. بدین منظور نمونه ای 300 نفری از میان افراد متاهل مراجعه کننده به مراکز مشاوره و فرهنگسراها به شیوه تصادفی انتخاب شد. روش بخش آخر پژوهش شبه تجربی از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل بود. در این بخش 64 زوج در سه گروه آزمایش(16 نفر) و یک گروه گواه(16 نفر) به طور تصادفی جایگزین شدند. متغیرهای مستقل در سه برنامه گروهی شامل مدل بومی آموزش راهبردهای مقابله ای، مدل ارتقای روابط و مدل مقابله زوجی مبتنی بر رویکرد شناختی رفتاری بود که هر کدام در یک گروه و در 6 جلسه اجرا شد و گروه گواه هیچ مداخله ای دریافت نکرد. ابزار پژوهش پرسشنامه سازگاری زناشویی(rdas)، پرسشنامه استرس(pss) و پرسشنامه راهبردهای مقابله ای زناشویی(mci) بود. روایی پرسشنامه ها با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی و مدل یابی معادلات ساختاری بررسی و تایید شد. یافته های بخش کیفی پژوهش و مصاحبه های صورت گرفته نشان داد که بیماران سرطان سینه و همسران آنها در 6 مقوله شامل فشارهای مربوط به نحوه برخورد و رفتار با همسر، فشارهای مربوط به نحوه برخورد همسر با بیماری، درگیری ذهنی در مورد نحوه برخورد و واکنش همسر، فشارهای مربوط فرزندان، فشارهای مربوط به آینده روابط زناشویی و حفظ آن و فشارهای مربوط به نحوه برخورد اطرافیان و نحوه ارتباط با آنها مقابله می نمایند. بر اساس این 6 مقوله، با مفهوم سازی زوجی سرطان سینه در چارچوب نظریه سیستمی، مدل بومی آموزش راهبردهای مقابله ای زوجی برای زوجین تدوین شد و اثربخشی آن با مدل شناختی رفتاری و مدل ارتقای روابط مقایسه گردید. نتایج آزمون تحلیل کوواریانس نشان داد که که هر سه مدل بر بهبود راهبردهای مقابله ای زوجی(01/0>p) ، استرس(01/0>p) و کیفیت روابط زناشویی(01/0>p) تاثیر دارند. تاثیر مدل بومی راهبردهای مقابله ای زناشویی بیش از دو مدل دیگر بود. در کیفیت روابط زناشویی و ابعاد آن تاثیر مدل شناختی رفتاری بیش از سایر مدلها بود. نتایج پیگیری پس از یک ماه نشان داد که بین گروه های آزمایش با گروه گواه در هر سه متغیر تفاوت وجود دارد (01/0>p) و اثر بخشی مداخلات بعد از یک ماه باقی مانده بود.