معدن ایرانکوه یکی از بزرگ ترین ذخایر سرب و روی ایران است. این پژوهش با هدف ارزیابی غلظت و گونه سازی عناصر بالقوه سمی در باطله های فرآوری و خاک های اطراف معدن و به منظور ارزیابی اثر فعالیت معدنکاری بر آلودگی خاک صورت گرفته است. به این منظور، 28 نمونه خاک سطحی و 2 نمونه باطله فرآوری از محدوده سایت معدنی برداشت شد و ویژگی های فیزیکوشیمیایی نمونه ها (شامل ph، ماده آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، ماده آلی، درصد کربنات کلسیم و بافت)، غلظت کل، و گونه سازی عناصر با استفاده از روش های استاندارد تعیین گردید. داده های به دست آمده با استفاده از روش های آماری (ضرایب همبستگی، تحلیل خوشه ای، تحلیل مولفه اصلی، تحلیل واریانس) و ضرایب ژئوشیمیایی (ضریب غنی شدگی، ضریب زمین انباشت، ضریب تحرک، ضریب آلودگی انفرادی و ضریب آلودگی کلی) تجزیه و تحلیل شدند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که نمونه های خاک سطحی پیرامون معدن نسبت به عناصر آرسنیک، باریم، کادمیم، سرب، آنتیموان و روی آلوده هستند. غلظت تمام عناصر (به جز مس) در خاک های معدنی بالاتر از غلظت آنها در خاک های کشاورزی است. بخش عمده نمونه ها نسبت به آلومینیم، تیتانیم، زیرکنیم، اسکاندیم، آهن، منگنز، مس، کروم، کبالت و نیکل فاقد آلودگی هستند. نمونه های باطله فرآوری نسبت به تمام عناصر (به جز کروم، نیکل، کبالت، آلومینیم، زیرکنیم، اسکاندیم و تیتانیم) آلوده اند و شدت آلودگی آنها نسبت به آرسنیک، کادمیم، آنتیموان، روی و سرب بالاست. نتایج حاصل از گونه سازی نشان می دهد که در خاک معدنی و خاک کشاورزی دور از سایت معدنی، آرسنیک، کادمیم، سرب و آهن به صورت تبادل پذیر حضور ندارند، در حالی که بخش تبادل پذیر این عناصر در خاک های کشاورزی تحت تأثیر باطله های فرآوری بالاست. از سوی دیگر، در خاک کشاورزی دور از سایت معدنی، بخشی از کروم، مس، روی، و نیکل به صورت تبادل پذیر یافت می شود و بخش متصل به ماده آلی این عناصر نیز در این نمونه بالاتر از سایر نمونه هاست، بنابراین فعالیت کشاورزی نیز در آلودگی کروم، مس، روی و نیکل خاک ها سهیم است. در خاک های مورد مطالعه، آهن و کروم عمدتاً در فاز باقی مانده حضور دارند و بنابراین منشأ آنها عمدتاً طبیعی است، در حالی که سایر عناصر به ویژه منگنز، کادمیم، سرب و روی عمدتاً با فازهای غیرباقی مانده همراهند، بنابراین این عناصر بیشتر از منابع انسان زاد حاصل شده اند و تحرک و زیست دسترس پذیری بسیار بالایی دارند.

منطقه رزّه در شرق ترود وجنوب شرق شاهرود، در زون ایران مرکزی واقع شده است. در این منطقه، تعداد قابل توجّهی توده آذرین نیمه عمیق وجود دارد که عمدتاً به صورت گنبد و دایک (ندرتاً سیل) جایگزین شده اند. گنبدهای بازمین، اندرکوه شمالی و اندرکوه جنوبی از نمونه های بارز آن ها هستند. این گنبدها در میان سنگ های آتشفشانی و آتشفشانی- رسوبی ائوسن- الیگوسن؟ جایگزین شده اند و بر اساس مشاهدات صحرایی دارای سن جوان تر از ائوسن می باشند و دارای طیف ترکیبی غالب تراکی آندزی بازالتی و تراکی آندزیتی می باشند. سنگ های سازنده این گنبدها بافت های پورفیری، گلومروپورفیری، میکرولیتی- پورفیری، جریانی و غربالی نشان می دهند. سنگ های سازنده این گنبد ها حاوی آنکلاوهایی هستند که از لحاظ شکل، ترکیب کانی شناسی و سنگ شناسی بسیار متنوع می باشند. این آنکلاوها دارای ماهیت آمفیبولیتی، گنیسی، میکاشیستی، لخته های مافیک و میکروگرانولار مافیک می باشند. آنکلاوهای آمفیبولیتی، گنیسی و میکاشیستی شواهد بارز از آلایش ماگمایی توسط پوسته قاره ای به حساب می آیند. آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک و لخته های مافیک شواهد بارزی از اختلاط ماگمایی می باشند. با توجه به زمین شناسی عمومی منطقه آنکلاوهای آمفیبولیتی و گنیسی از بخش های پوسته ای زیرین سرچشمه گرفته اند. آنکلاوهای میکروگرانولار مافیک، لخته های مافیک حاصل تبلور اولیه اجزاء مافیک ماگما و اختلاط بعدی آنها در خلال صعود ماگما می باشند. همچنین با توجه به نتایج آنالیزهای شیمیایی و دیاگرام های ژئوشیمیایی، این سنگ ها روند تبلور تفریقی تقریباً یکنواختی نشان می دهند. بر اساس دیاگرام های عناصر ناسازگار- ناسازگار، ناسازگار- سازگار و سازگار- سازگار، سنگ-های مورد مطالعه از روند تبلور تفریقی همراه با آلایش و هضم پوسته (afc) پیروی می کنند، لیکن فرایند تبلور تفریقی بسیار موثرتر است. بر اساس نمودارهای عناصر خاکی نادر و نمودارهای عنکبوتی بهنجار شده، سنگ های مورد مطالعه از عناصر خاکی نادر سبک و عناصر لیتوفیل بزرگ یون، غنی شدگی و از عناصر نادر خاکی سنگین و برخی عناصر با قدرت میدانی بالا (ta و nb) تهی شدگی نشان می دهند. این موارد با ویژگی های ماگماهای محیط های کمان قاره ای متناسب و سازگار می باشد. براساس ویژگی های ژئوشیمیایی، سنگ های مورد مطالعه در زمره آداکیت های سیلیس پایین قرار می گیرند. آداکیت های سیلیس پائین (lsa) از ذوب پریدوتیت گوه گوشته ای متاسوماتیسم شده توسط سیالاات آزاد شده در طی فروررانش و دگرگونی ورقه اقیانوسی فرورونده نئوتتیس سبزوار، حاصل شده اند.