خداوند بزرگ به مقتضای ربوبیت خود، برای تربیت بشر و رساندن او به کمال شایسته ی خویش، سلسله ای از عبادات و وظایف اخلاقی معین فرموده است، تا آدمی در سایه ی عمل به آن ها به کمالی که برای آن آفریده شده است برسد و از لذایذ روحی و معنوی حاصل از این برنامه های تربیتی الهی، در دنیا و آخرت بهره مند گردد. تا مادامی که آدمی در این سیر تکاملی به پیش نرود، نیروهای معنوی و قوای روحانی او همچنان در مرحله ی استعداد باقی مانده و پا به عرصه ی فعلیت نخواهد گذاشت. قرآن کریم که غنی ترین منبع علوم ومعارف اسلامی و مصدر احکام تشریعی است، در خلال آیات کریمه اش، به بیان این بایدها و نبایدها پرداخته است که به این آیات، آیات الاحکام یا آیات فقهی می گویند. به یقین در این اوامر و تکالیف الهی، سیری تربیتی نهفته است که علم به آن، آدمی را برای دل سپردن و عمل به این اوامر و نواهی، مشتاق تر و با انگیزه تر می سازد و بالعکس غفلت از آن ، اثر بخشی تربیتی آن ها را به مراتب ناچیز می نماید. یکی از راه های شناخت این سیر تربیتی، توجه به گفتمان تربیتی آیات فقهی است و گفتمان کاوی به عنوان یکی از روش های نوین تحلیل متن، ابزار کشف گفتمان است. درباره ی گفتمان کاوی، نظریات و تئوری های فراوانی وجود دارد و زبان شناسان، هریک بر اساس دیدگاه های فکری و فلسفی خود،آن را به نوعی تعریف نموده اند. این نوشتار، تلاش نموده است با اصلاح برخی مبانی و مولفه های آن، الگویی را انتخاب نمایدکه با مبانی و اصول حاکم بر قرآن نیز هماهنگ تر باشد. برای این منظور ، ابتدا نگاهی کوتاه به تعاریف گفتمان و گفتمان کاوی خواهد داشت و سپس منظور از گفتمان تربیتی در این پژوهش را بیان می دارد. سپس به معرفی مراتب تربیت در انسان می پردازد.از منظر این پژوهش، مراتب تربیت، به چهار مرتبه ی تربیت رفتاری به عنوان پایین ترین مرتبه و سپس تربیت روانی، تربیت صفاتی و در بالاترین مرتبه، تربیت معنوی یا الهی قابل تفکیک است. در ادامه الگوی گفتمان کاوی را بر روی آیات فقهی عبادات ( حج، نماز، روزه ) در قرآن کریم، به کار بسته و در پایان گفتمان هریک از عبادات را در مراتب چهارگانه ی تربیتی در قالب گزاره هایی اخلاقی – تربیتی ارائه می نماید.