چکیده به منظور تعیین تأثیر اندازه فیزیکی کلینوپتیلولیت و سدیم زئولیت a بر شاخص‏های رشد جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره‏های آلوده و غیر آلوده به آفلاتوکسین، دو آزمایش انجام شد. آزمایش اول به منظور ارزیابی اثرات تیمارهای مختلف در جیره‏های غیرآلوده به آفلاتوکسین و آزمایش دوم به منظور ارزیابی اثرات سطوح و اندازه‏های مختلف کلینوپتیلولیت و سدیم زئولیت a بر عملکرد جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره‏های آلوده به آفلاتوکسین انجام شد. کلینوپتیلولیت و سدیم زئولیت a در سطوح 5/1 و 3 درصد و سه اندازه فیزیکی مختلف کوچکتر از 250 میکرومتر، 4/0 تا 8/0 میلی‏متر و 1 تا 2 میلی‏متر مورد استفاده قرار گرفتند. بر اساس نتایج آزمایش اول، بیشترین درصد پروتئین قابل هضم در دوره رشد در جوجه‏های تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر و کمترین درصد پروتئین قابل هضم در تیمار شاهد حاصل گردید (05/0p<). بیشترین افزایش وزن و بهترین ضریب تبدیل غذایی در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر و کمترین افزایش وزن و بدترین ضریب تبدیل غذایی در گروه شاهد مشاهده شد (05/0p<). جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره شاهد کمترین و جوجه‏های تغذیه شده با 5/1 درصد سدیم زئولیت a با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر بیشترین مقدار کلسیم خون را نشان دادند (05/0p<). در کل دوره پرورش، جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر بهترین نسبت راندمان پروتئین و انرژی را نشان دادند. بیشترین سطح فعالیت آنزیم‏های تریپسین و کیموتریپسین در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر و کمترین سطح فعالیت آنزیم‏های تریپسین و کیموتریپسین در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با شاهد مشاهده شد (05/0p<). بیشترین درصد خاکستر استخوان درشت‏نی در گروه تیماری دارای 5/1 درصد سدیم زئولیت a با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر و کمترین درصد خاکستر استخوان درشت‏نی در گروه شاهد مشاهده شد (05/0p<). بیشترین درصد لاشه قابل طبخ متعلق به جوجه‏های تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر بود. کمترین درصد سنگدان در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با تیمار شاهد حاصل گردید و بیشترین درصد سنگدان متعلق به جوجه‏های تغذیه شده با 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر بود (05/0p<). ارتفاع پرز ژژنوم روده کوچک جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با تیمار حاوی 5/1 درصد کلینوپتیلولیت با اندازه ذرات 4/0 تا 8/0 میلی‏متر در مقایسه با شاهد بیشتر بود (05/0p<). کمترین مقدار رطوبت بستر در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با 3 درصد سدیم زئولیت a با اندازه ذرات کوچکتر از 250 میکرومتر و بیشترین مقدار رطوبت بستر در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با تیمار شاهد مشاهده شد (05/0p<). به‏طور کلی می‏توان نتیجه‏گیری کرد که مکمل‏سازی جیره‏ جوجه‏های گوشتی با کلینوپتیلولیت اثرات مثبتی بر عملکرد، فعالیت آنزیم‏های گوارشی، مورفولوژی روده کوچک و ترکیب لاشه دارد. بر اساس نتایج آزمایش دوم در دوره‏های رشد و کل دوره پرورش، بیشترین افزایش وزن و بهترین ضریب تبدیل غذایی، در جوجه‏های تغذیه شده با جیره‏های غیرآلوده به آفلاتوکسین و کمترین وزن بدن و بدترین ضریب تبدیل غذایی در جوجه‏های تغذیه شده با جیره‏های آلوده به آفلاتوکسین و بدون زئولیت مشاهده گردید و استفاده از کلینوپتیلولیت در سطح 3 درصد با اندازه فیزیکی 1 تا 2 میلی‏متر توانست در مقایسه با جیره آلوده و بدون زئولیت، موجب بهبود افزایش وزن بدن و ضریب تبدیل غذایی جوجه‏های گوشتی شود (05/0p<). در دوره رشد و کل دوره پرورش، پرندگان تغذیه شده با جیره‏های غیرآلوده به آفلاتوکسین بیشترین نسبت راندمان پروتئین و انرژی را نشان دادند و کمترین نسبت راندمان پروتئین و انرژی در پرندگان تغذیه شده با جیره‏های آلوده به آفلاتوکسین و بدون زئولیت وجود داشت. استفاده از کلینوپتیلولیت به مقدار 3 درصد با اندازه ذرات 1 تا 2 میلی‏متر در جیره‏های آلوده به آفلاتوکسین، در مقایسه با جیره آلوده به آفلاتوکسین و بدون زئولیت، سبب بهبود نسبت راندمان پروتئین و انرژی شد. آلودگی خوراک به آفلاتوکسین سبب افزایش درصد وزن کبد شد و بیشترین درصد وزن کبد در جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره آلوده به آفلاتوکسین مشاهده شد و کمترین درصد وزن کبد مربوط به جیره غیرآلوده به آفلاتوکسین بود. بیشترین مقدار آسپارتات ترانس‏آمیناز و آلکالین فسفاتاز در خون جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره آلوده به آفلاتوکسین و کمترین مقدار آسپارتات ترانس‏آمیناز و آلکالین فسفاتاز در خون جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره غیرآلوده به آفلاتوکسین مشاهده شد. استفاده از کلینوپتیلولیت به مقدار 3 درصد با اندازه ذرات 1 تا 2 میلی‏متر از افزایش مقدار آسپارتات ترانس‏آمیناز و آلکالین فسفاتاز ایجاد شده در اثر آلودگی خوراک به آفلاتوکسین ممانعت کرد (05/0p<). استخوان درشت‏نی جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره آلوده به آفلاتوکسین درصد خاکستر کمتری داشت و بیشترین درصد خاکستر در پرندگان تغذیه شده با جیره غیرآلوده مشاهده شد. استفاده از کلینوپتیلولیت به مقدار 3 درصد با اندازه ذرات 1 تا 2 میلی‏متر در جیره آلوده موجب افزایش درصد خاکستر درشت‏نی در مقایسه با جیره آلوده به آفلاتوکسین و بدون زئولیت شد (05/0p<). گوشت ران جوجه‏های گوشتی تغذیه شده با جیره‏های غیرآلوده به آفلاتوکسین کمترین مقدار مالون‏دی‏آلدئید را داشت و بیشترین مقدار مالون‏دی‏آلدئید در نمونه‏های گوشت ران پرندگان تغذیه شده با جیره‏های آلوده به آفلاتوکسین مشاهده شد. استفاده از کلینوپتیلولیت به مقدار 3 درصد با اندازه ذرات 1 تا 2 میلی‏متر، در مقایسه با جیره آلوده، مقدار مالون‏دی‏آلدئید نمونه‏های گوشت ران را کاهش داد (05/0p<). به‏طور کلی می‏توان نتیجه‏گیری کرد که مکمل‏سازی جیره‏ آلوده به آفلاتوکسین با کلینوپتیلولیت، اثرات مثبتی بر عملکرد، کیفیت گوشت و خاکستر درشت‏نی جوجه‏های گوشتی دارد. کلمات کلیدی: جوجه‏های گوشتی، کلینوپتیلولیت، سدیم زئولیت a، اندازه فیزیکی، عملکرد، آفلاتوکسین