چکیده: روغن های اسانسی ترکیبات معطر و فراری هستند که جزء متابولیت های ثانویه گیاهان بوده و از ترپنوئید ها و فنیل پروپانوئید ها متشکل شده اند. برخی از روغن های اسانسی دارای ویژگی های ضد میکروبی بوده که توجه دانشمندان علم تغذیه و میکروبیولوژیست ها را در جهت استفاده از آنها به عنوان جایگزینی برای آنتی بیوتیک های ممنوع شده در تغذیه دام-ها جلب کرده است. گزارشات مختلفی در ارتباط با تاثیر روغن های اسانسی بر تخمیر شکمبه ای، میکروب های شکمبه و عملکرد نشخوارکنندگان وجود دارد که نتایج بدست آمده تابعی از عوامل مختلفی از قبیل دوز مصرفی، ساختار شیمیایی روغن اسانسی، ترکیب خوراک و فیزیولوژی حیوان بوده است. تحقیق حاضر در قالب دو سری آزمایشات صورت گرفت. در آزمایشات سری اول به منظور بررسی اثرات روغن های اسانسی رزماری و رازیانه در سطوح مختلف (0، 250، 500و 750 پی پی ام) بر کینتیک گاز تولیدی و همچنین اثر اسانس رزماری بر کینتیک گاز تولیدی توسط باکتریهای گرم مثبت و گرم منفی از یک جیره کلاسیک با نسبت 60 به 40 (علوفه به کنسانتره) استفاده گردید. در آزمایشات سری دوم، اثرات اسانس های مذکور بر برخی فراسنجه های تخمیر در طی 24 ساعت بررسی گردید. همچنین در یک آزمایش جداگانه اثر اسانس رزماری بر تخمیر با استفاده از جیره های علوفه ای و کنسانتره ای بطور همزمان مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمایشات کینتیک نشان داد که اسانس رزماری موجب کاهش مولفه های a و t1/2 و موجب افزایش نرخ تولید گاز (µ) و زمان تأخیر (l) گردید (p<0.01). تقریبا نتایج مشابهی در رابطه با اسانس رازیانه در رابطه با کینتیک تولید گاز به دست آمد. در آزمایش مربوط به اثر رزماری بر کینتیک گاز تولیدی توسط باکتری های گرم مثبت و منفی، به غیر از زمان تأخیر که با افزایش سطح اسانس میزان آن افزایش یافت در بقیه پارامتر ها یک اثر متقابل معنی دار دیده شد. حداکثر گاز تولیدی در تیمار های حاوی ونکومایسین حتی از سطوح پایین کاهش یافت اما در گروه دوم تا سطح 250 افزایش و بعد کاهش یافت. یک روند کاملا مشابه نیز در رابطه با زمان t1/2 مشاهده گردید. اما در رابطه با نرخ تولید گاز در هر دو گروه حاوی و بدون ونکو مایسین، تا سطح 250 تغییری دیده نشد اما در سطوح بالاتر نرخ تولید گاز افزایش یافت. در آزمایش های 24 ساعته، اسانس رزماری با وجود کاهش میزان گاز تولیدی، تا سطح 500 پی پی ام تأثیری بر میزان هضم نداشت اما موجب افزایش پارتیشنینگ فاکتور، توده میکروبی و آمونیاک گردید (p<0.01). اسانس رازیانه نیز با وجود کاهش تولید گاز تا سطح 250 پی پی ام تأثیری بر میزان هضم نداشت. همچنین پاتیشنیگ فاکتور افزایش یافت اما توده میکروبی و آمونیاک تحت تأثیر قرار نگرفتند. در رابطه اسید های چرب فرار، اسانس رزماری موجب افزایش غلظت اسید های چرب کل فرار گردید که در این میان غلظت پروپیونات، بوتیرات و والرات بطور معنی دار بیشتر از شاهد بود (p<0.01). در این میان با افزایش سطح اسانس رزماری غلظت ایزو والرت بطور چشمگیری نسبت به شاهد افزایش یافت (p<0.01). در این رابطه اسانس رازیانه اثر معنی داری بر غلظت اسید های چرب فرار کل و استات نداشت اما موجب کاهش معنی دار پروپیونات و افزایش معنی دار بوتیرات گردید (p<0.01). در آزمایش 24 ساعته اثر اسانس رزماری در جیره های کنسانتره ای و علوفه ای، یک اثر متقابل معنی دار برای اغلب پارامتر ها مشاهده شد (p<0.01). تولید گاز در جیره کنسانتره ای تحت تأثیر قرار نگرفت اما در جیره علوفه ای، در سطح 750 پی پی ام کاهش یافت. میزان هضم ظاهری و واقعی در جیره کنسانتره ای از همان سطوح پایین اسانس کاهش یافت اما در جیره علوفه ای از 500 پی پی ام و بالاتر کاهش یافت. در رابطه با ماده آلی نیز همین روند با شیب ملایم تر دیده شد. توده میکروبی مطابق با پارتیشنینگ فاکتور در جیره کنسانتره ای بموازات اسانس کاهش یافت اما در جیره علوفه ای تا سطح 500 تغییری نکرد و در سطح 750 پی پی ام کاهش یافت. غلظت اسید های چرب کل نیز در جیره کنسانتره ای مطابق با تولید گاز تغییری نکرد، اما در جیره علوفه ای در سطح 500 پی پی ام افزایش و در سطح 750 پی پی ام کاهش یافت.