رقص پدیده ای فرهنگی است و در میان تمامی فرهنگ ها در همه ادوار تاریخی موجو د بوده است. اما دوران مس و نوسنگی ایران یا به عبارت مورد نظر این پژوهش دوران روستانشینی آغازین رقص و نقش مایه های رقص جایگاهی ویژه دارد. تفریباً از تمامی محوطه های باستانی این دوره نقش مایه رقص بدست آمده که گواهی بر اهمیت و جایگاه رقص در آن دوران دارد. در این پژوهش سعی شده است با مطالعه زمینه های اجتماعی-فرهنگی و اعتقادی جوامع اولیه روستایی ایران و همچنین نقش مایه های رقص بجامانده از این جوامع به شناختی دوسویه هم از رقص هم از این جوامع دست یابیم. بعد از ارائه کلیات در فصل اول، داده های پژوهش از چهل و یک محوطه واقع در حوزه جغرافیای ایران، در فصل دوم ارائه شده است. در فصل سوم تلاش شده است تا با تحلیل ساختار نقش مایه ها ، ویژگی های ساختاری، فرمی و سبکی آنها مورد بررسی قرار گیرد. فصل چهارم به کارکرد رقص در میان جوامع اولیه روستایی ایران پرداخته شده است و در انتها، سعی شده است تا ازطریق تحلیل شناختی نقش مایه ها به شناخت شیوه زیست، باورها و ارزشهای جوامع مورد مطالعه دست یابیم. از مجموع تحلیل ها نتیجه می شود که رقص جایگاه و کارکردی فراتر از یک تفریح و سرگرمی یا آنچه امروزه ما از رقص در نظر داریم ، دارد. رقص در دوران روستانشینی آغازین علاوه بر تجسد فرهنگی باورها و اعتقادات و ارزش ها آن دوران ، وسیله ای برای درونی کردن نظم اجتماعی، انتقال اطلاعات و یکپارچگی اجتماعی در جوامع اولیه روستانشینی ایران است.

در کشور ایران به همراه شمار زیادی از قبایل و تیره های مختلف، رقص های سنتی وجود دارد که از تعلقات اصلی این فرهنگ ها محسوب شده و بخشی از میراث و آیین های آنان را تشکیل می دهد. رقص قاسم آبادی نیز از جمله رقص های سنتی ایران است که عموماً در گیلان قابل مشاهده است. این رقص توسط گروه زنان به همراه عناصری چون؛ لباس و آهنگ محلی و در بستر جشن های ازدواج اجرا می شود. پژوهش حاضر نیز در راستای دو هدف بررسی بُعد فرهنگی و بُعد هنری رقص قاسم آبادی شکل گرفته است چرا که می توان با بررسی این ابعاد مهم و وابسته به هم در یک رقص سنتی اطلاعات جامعی از محیط زندگی و ملاک زیباشناختی مردم در این فرهنگ بدست آورد. اما در راستای اهداف تحقیق این سوالات شکل گرفتند که وجوه فرهنگی و زیبا شناسانه ی رقص قاسم آبادی کدامند؟ که پاسخ این سوالات نیاز به کاوش در فرهنگ تولید کننده آن داشت و این کار با رویکردی انسان شناختی صورت گرفت. سیر دستیابی به داده ها نیز به روش مردم نگاری و روش گردآوری اطلاعات به صورت میدانی صورت گرفت تا ساختار فرهنگی جامعه اعم از معیشت، اقتصاد، آیین ها و ... بررسی شده، نمود رقص در جامعه تشریح شود و در نهایت رابطه ی رقص و این عوامل به بوته ی تحلیل کشیده شود. در نتیجه ی بررسی رقص قاسم آبادی متوجه شدیم که این رقص سنتی ارتباط تنگاتنگی با محیط و نوع فعالیت های معیشتی زنان در جامعه ی آن دارد، حتی ترانه های وابسته به رقص نیز با این مضامین در ارتباط اند؛ و دقیقاً به دلیل این رابطه محکم و تنگاتنگ است که رقص قاسم آبادی برخلاف رقص ها و آیین های دیگری که زمانی وجود داشتند و از بین رفتند، پس از گذشت سال ها حفظ شده و همچنان محفوظ است و تا زمانی که این ارتباط عمیق بین رقص که جز عوامل روبنایی یک جامعه است با زیربناهای جامعه که امور معیشتی و تولید و باز تولید را در برمی گیرد، وجود داشته باشد، همچنان این رقص پایدار خواهد ماند. همچنین ملاک زیباشناختی رقص نیز در بین مردم در راستای نوع زندگی کشاورزی آنان با مضامین؛ سادگی، سخت کوشی حاصل از تطبیق با محیط، اهمیت زن و وقار آن در ارتباط است.

بسیاری از آیین ها و جشن های روستایی شکلی از اعتقاد به نیروهای برتر و تأثیرگذار بر حیات بشری اند که از دیرباز تا کنون باقی مانده اند. سیزدهمین روز از ماه تیر، "تیر روز" نام دارد. مردم مازندران در این روز، جشنی باشکوه به نام "سیزده تیرماه" برگزار می کنند. . هدف پژوهش حاضر نیز تحلیل و بررسی آیین" لال" است که در متن این جشن باستانی در استان مازندران برگزار می شود. با توجه به رویکرد میرچا الیاده روش خاصی برای بررسی این آیین ارائه شده است که به مسئله وجود و سپس نوع تجلی قداست در این آیین می پردازد. با توجه به این هدف، پاسخ به این سوال ضروری می نماید که آیا این تجلی قداست امروزه توسط اجراکنندگان آیین درک می شود؟ برای این منظور در پژوهش حاضر، پس از بیان چهارچوب نظری، و بررسی ساختار جشن تیرماه سیزده در مازندران، به جزییات برگزاری آیین لال اشاره شده و سپس این آیین به عناصر تشکیل دهنده ای تجزیه می شود تا ساختار تجلی قداست در هر یک از اجزای آن بررسی شود. برای جمع آوری اطلاعات از دو شیوه کتابخانه ای و میدانی ( مشاهده و مصاحبه) استفاده شده است . نتایج این تحقیق بیانگر آن است که اجراکنندگان این آیین امروزه قداستی را درک و تجربه می کنند که به صورت نهفته و خاموش در این آیین وجود دارد و باور آن ها شکلی از اعتقاد به روح برکت و باروری است که برای یافتن معشوق (فرزند) خود به جهان مردگان می رود و به هنگام بازگشت با خود سرسبزی زمین، برکت و باروری را به همراه می آورد و اعتقاد در آیین لال به صورت قداستی نهفته اما یکسان و همانند با هر مذهب و قداستی دیگر در جهان متجلی است.

پژوهش حاضر در پی معرفی یک صنف ایرانی است. صنفی که اعضای آن در منابع مختلف "ریدک"، "غلام"، "عیار"، "شاطر" و "جلودار" نامیده شده اند. وظیفه ی جلودارها همراهی شاه یا پهلوان سوار و گام زدن هم پایِ اسب او بوده است، اما کارکرد این مردان را نمی توان به وظیفه ی یاد شده تقلیل داد.در واقع این نخبگان مسلح، رازدارانی مورد اعتماد در دربارهای ایرانی به حساب می آمده اند.تا آنجا که ما می دانیم، قدیمی ترین نقاشی ایرانی که این مردان را نشان می دهد، نگاره ای است از یک نسخه دیوان خواجوی کرمانی که به سال 799 هجری در بغداد تدوین یافته است. این نگاره ملکشاه سلجوقی (سده 5 هجری) را سوار بر اسب نشان می دهد ،در حالی که در زمره ی همراهانش دو پیاده ی تبردار نیز دیده می شوند. پژوهش پیش رو با رویکردی پدیدارشناختی به سیر تطور اجتماعی صنف پیادگان رکاب پرداخته و نشان می دهد که ریشه و خاستگاه فرهنگی این صنف که در ارتباط با آیین جوانمردی قرار دارد، به "انجمن مردان" در ایران پیش از اسلام باز می گردد. در پایان می توان" از نو زنده ساختن" جلودار و افزودن این اصطلاح به مجموعه اصطلاحات رایج در مطالعات ایرانی را اصلی ترین دستاورد پژوهش حاضر به حساب آورد. واژگان کلیدی: انجمن مردان، جوانمردی، ریدک، عیار، شاطر، جلودار

مواجه با اثر هنری برای دست یابی به نتایج درست و منطقی در پژوهشی روشمند همواره مورد توجه نظریه پردازان بودهاست. این رساله با تأکید بر آرای هیرش معنای اثر را در مولف آن جستجو می کند. ایده اصلی هیرش آن است که هدف مولف در خلق یک اثر هنری معنا را می سازد، فرآیند ذهنی در نحوه ارائه اثر را مرحله فهم می نامد و در گام تفسیر، هنرمند دست به قلم می برد تا معنای فهم شده را با دیگران به اشتراک گذارد. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش شکل یافته که: چگونه می توان از دیدگاه آفریننده اثر آن را بررسی کرد؟ به همین منظور نگاره های استاد «جزی زاده»-از بزرگان نگارگری- معاصر برای تحلیل برگزیده شدند. این رویکرد با استفاده از روش های گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای، مصاحبه، به توصیف و تحلیل آثار با مشارکت موثر مولف می پردازد. نتایج این تحقیق نشان داد که موضوعات نگاره ها که معنای اثر را در خود دارند همواره ثابت بوده، و به نحو بارزی با باورهای نگارگر در ارتباط است. در مرحله فهم نگارگر از زاویه ای جدید به بیان معنا می پردازد و در ترسیم آن تکنیک های مختلف را برای تفسیر و اشتراک معنا به خدمت می گیرد و در نهایت، فرآیند متغییر در آفرینش اثر هنری فهم و تفسیر در ارائه معنا است.

اسطوره ها و نمادها، در نخستین لحظه های شناخت هستی از سوی انسان، زاده شده و قدیمی ترین لایه های فرهنگ معنوی یک جامعه را بازتاب می دهند. فهم نمادها ی کهن، ما را در رسیدن به دیدگاه و شیوه ی تفکر بشر اولیه و زندگی معنوی آن ها یاری می دهد. کاسیرر معتقد است صور فرهنگ، تجلیات افکار و تصورات و عواطف انسانی اند و کارکردی سازنده دارند که باید آن ها را در حالت خلاقشان درک کرد و برای شناختش باید آن را در کنش های کاربردی اش بررسی کرد. او در روش نمادشناسی خود از مکتب پدیدار شناسی تبعیت می کند و بر این باور است که شناخت انسان تنها از راه صورت هایی از مفاهیم ذهنی که در واقع ابزارهای شناختی او هستند امکان پذیر است. صورت هایی که انسان می سازد، در سیر تحولشان همه ی خصوصیات مراحل پیشین خود را از دست نمی دهند و چه در قالب و چه در محتوا، آثاری از زندگی گذشته ی خویش را برای خود نگه می دارند. در این پژوهش به بررسی نماد عقاب دوسر و معانی و اعتقادات مربوط با آن در دو دو تمدن هند و ایران پرداخته خواهد شد. باد، پدیدآورنده ی زندگی در ابر باران زا و مرگ در توفان یکی از اسرارآمیزترین خدایان هندو اروپایی است. این ایزد در آغاز شخصیتی یگانه است که از سیمایی دوگانه برخوردار است، خدایی با دو چهره ی مرگ و زندگی، که در هند به صورت وایو، در بین النهرین به صورت انلیل و در ایران به صورت وای و زروان(خدای زمان) حضور می یابد. این خدای دوگانه به صورت مرغ دوسر (عقاب دوسر) در آثار به جای مانده از دو تمدن ایران و هند تجلی یافته است. حضور این نقش را به صورت نقش مرغ دوسر در دستبافته های ایل عرب فارس نیز می توان دید. پژوهش حاضر با توجه به منابع و آثار به جای مانده از گذشته به بررسی معانی نماد مرغ دوسر(عقاب دوسر) و اعتقادات مربوط به آن در بین النهرین، ایران، هند پرداخته و همچنین عناصر تصویری نقش مرغ دوسر در فرش ایل عرب فارس را مورد بررسی قرار داده است.

هر چند خیلی ها معتقدند که در قزوین دوره ی صفوی با اقدامات شاه تهماسب و همچنین شاه اسماعیل دوم و جان سپردن وی در زندان دوره ی شکوهمند تاریخ کتاب آرایی ایران به پایان رسید، اما در همین زمان با پدیده ی جدید در نقاشی ایران روبرو می شویم و آن طراحی و نقاشی جداگانه و مستقل از کتاب است. کی از برجسته ترین نقاشان در مکتب قزوین محمدی هروی می باشد. وی خالق نگاره لوتی های دوره گرد است. نگاره لوتی های دوره گرد به علت پرداختن به حواشی فرهنگی آن دوره از اهمیت خاصی برخوردار است و در همین راستاست که از منظر نشانه شناسی و نشانه شناسی فرهنگی می تواند از اهمیت خاصی برخوردار باشد. یکی از مهم ترین نظریه پردازان معاصر در نشانه شناسی که در مورد موضوع شمائل در بستر فرهنگ، بحث و بررسی کرده است امبرتو اکو می باشد. اکو در سراسر نقد خود از شمائل گرایی از مشخص کردن انواع نشانه ها صحبت نکرده است، بلکه او به تعیین شیوه های تولید نقش های نشانه ای پرداخته است و بین نوع و مورد تمایز قائل شده است. با توجه به مطالب گفته شده این رساله به دنبال بررسی نگاره لوتی های دوره گرد با توجه به رویکرد نشانه شناسانه ی امبرتو اکو می باشد؛ تا خواننده ی تصویر ( مخاطب ) بتواند یک دریچه ای را برای ورود به لایه های زیرین نگاره باز کند و نگاره را در چهارچوب خاص خود خوانش کند و آن را نقد و بررسی نماید.

آویختن سنگها به لاله گوش به صورت گوشواره و گردن بند در گردن، و بستن دستبند و بازوبند و مچ بند بر دست و کمربند و سنجاق زدن سنگ فیروزه با مهرهای آبی رنگ لاجورد به کلاه یا لباس کودکان برای جلوگیری از چشم زخم، از اعتقادات فرهنگی و آداب و رسوم اجتماعی و سنتی اقوام کهن ایران بوده است. ایرانیان از دیرباز، زیورآلات را مورد استفاده قرار می دادند به طوری که حتی مردان همانند زنان از گوشواره، دستبند و گردن بند استفاده می کردند. گنجینه هفت هزار سال هنر زیورآلات زنانه که نشان از هنر ارزنده استادکاران ایرانی دارد، نمادی از قدرت، ثروت و گرایش به زیبایی شناسی در مشرق زمین می باشد. تنوعی که در صنعت زیورآلات زنانه فیروزه دیده می شود از نحوه ساخت آن، کیفیت تراش و پرداخت، حکاکی و بکارگیری روشهای متنوع و متعدد، بیانگر اوج تعالی و ترقی این هنر می باشد. مطالعه اشیاء و زیورآلات فیروزه زنانه در منطقه استان خراسان به ویژه شهر مشهد از سویی حقایق مهمی از اعتقادات فرهنگی و آداب و رسوم مذهبی و اجتماعی اقوام این منطقه را نشان می دهد و از سوی دیگر اطلاعات ارزشمندی از خاستگاه این سنگ گرانبها در اختیار ما قرار می دهد که هدف نگارنده از این پژوهش مهم ، تحلیل مردم شناختی زیورآلات زنانه فیروزه در منطقه خراسان به ویژه شهر مشهد می باشد.

سوزن دوزی یکی از شیوه های آراستن جامه و دیگر منسوجات است که به نوعی در زندگی بشر کاربرد دارد و از قدمتی دیرین برخوردار است. هنرمند با اخلاص و عشق طرح های خیال انگیز و سحرپرور خود را که گاه زاییده ذهن خلاق و گاه حاصل اشاعه و وام گیری از فرهنگ های دیگر است، در قالب بقچه، جانماز، روتختی، روبالشی، پرده، پشتی و تزیینات لباس ارائه می دهد. پژوهش حاضر به بررسی طرح ها و نقوش سوزن دوزی شده بر پرده های جالباسی در شهرستان بیرجند از منظر مردم شناسی هنر می پردازد. این سوزن دوزی ها که می توان آن را هنر بی هنرمند نامید در دسته هنرهای عامه قرار می گیرد که علاوه بر کاربرد در زندگی روزمره به دلیل استفاده از نقوش تزیینی و اشعار و نوشته های ارزشمند حائز اهمیت هستند. برای انجام پژوهش های مردم نگارانه محقق باید با توجه به بستری که اثر در آن تولید می شود به بررسی موضوع مورد مطالعه اش بپردازد. در پژوهش حاضر نقوش و تصاویر مطابق با رویکرد تاریخی - اشاعه ای فرانتس بوآس در مورد منشاء طرح های تزیینی مورد بررسی شکلی و سبکی قرار گرفته است. استدلال این پژوهش در این چارچوب آن است که نباید تاثیر تعاملی فرهنگ ها روی یکدیگر را از نظر دور داشت که این انتقال داده ها و اطلاعات از طریق تجارت، جنگ و استعمار بین سرزمین های گوناگون رد و بدل می شود که نتیجه آن ایجاد سبک های هنری است که طی مرور زمان در هر منطقه بومی شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که این سبک سوزن دوزی در بافت و متن منطقه مورد نظر توسعه یافته است که در این میان پدیده وام گیری و اشاعه نقش موثری داشته است زیرا سبک در حالت منفرد توسعه پیدا نمی کند بلکه در ارتباط با اشکال و فنون مناطق همسایه می تواند توسعه یابد، بدین ترتیب، می توان تاثیر مسائل سیاسی و تاریخی را نیز روی اثر هنرمند مشاهده کرد و در نهایت پرده های جالباسی در فرهنگ استان خراسان جنوبی علاوه بر خاصیت کاربردی آن در حفظ البسه پیام ارزشمندی چون تکریم مقام مهمان و مهمان نوازی را به مخاطبانش ابلاغ می کند.

فرش با حیات مادی و معنوی ترکمن مأنوس است و معرف هویت و عامل وحدت طوایف مختلف بشمار می آید. نقوش در فرش اصیل ترکمن، دارای ساختاری مشخص و منسجم بوده و تا دهه های اخیر، مادر ترکمن، خود را ملزم به رعایت آن می دانست.آگاهی از همخوانی پدیده های اقتصادی و طبیعت زیستی، با نقوش سبک جدید، مسأله اساسی این تحقیق بوده است. هدف کلی تحقیق، شناخت دگرگونی نقوش فرش ترکمن پس از پیروزی انقلاب اسلامی و مقایسه آن، بین دو طایفه گوگلان و یموت در استان گلستان است. فرضیه اصلی این تحقیق، بیانگر آن است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نشر آگاهی و گسترش ارتباطات در دگرگونی نقش مایه های سنتی فرش دستباف ترکمن موثر بوده است. این تحقیق با روش انسان شناسی هنر و با عنایت به شیوه های مختلف زیست اجتماعی، طی دو دوره قبل و بعد از انقلاب، بدنبال آن است که کارکرد دست بافته های ترکمن را در زندگی اجتماعی- اقتصادی نمایان سازد. روش کار، بر اساس گردآوری اطلاعات بر پایه مطالعات کتابخانه ای، شرکت در همایش، مصاحبه مستقیم با سوالات باز( بافندگان و کارشناسان)، مشاهده، استفاده از ابزارهای مردم نگارانه دیداری و شنیداری است. مهمترین دستاوردهای تحقیق عبارتند از: - پیش از انقلاب، دستبافته های ترکمن از نظر کارکرد فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی از انسجام و پیوستگی عقلایی برخوردار و در اقتصاد خانوار و رفاه زیستی- روانی بافندگان، نقش مثبت و در تداوم وحدت قوم ترکمن موثر بوده است. - پس از پیروزی انقلاب، جنگ، بحران های سیاسی- اقتصادی داخلی و خارجی، افزایش سطح سواد در مقاطع مختلف تحصیلی( دختران و پسران) و ...زمینه را برای تحول نقش مایه ها مهیا نمود، که به سبب عدم مطالعات بنیادین فرهنگی و انسان شناسانه، نتایج مطلوب حاصل نگردید.

آیین نخل برداری یکی از مهمترین آیین های عزاداری در حوزه فرهنگی یزد محسوب می شود که بررسی آن به فهم بهتر فرهنگ و هنر این منطقه می انجامد. این آیین در این حوزه به مثابه یک نظام فراگیر عمل کرده ، به گونه ای که به بخشی از فرهنگ مشترک این حوزه تبدیل شده است . پژوهش حاضر به بررسی آیین نخل برداری در چهار منطقه (اردکان،تفت،میبد و یزد) پرداخته و در جهت شناسایی کارکرد های هنر و آیین نخل برداری در حوزه فرهنگی یزد به مطالعه زمینه های شکل گیری آن پرداخته است. در همین راستا به منظور دست یابی به اهداف اصلی پژوهش، اهداف فرعی ذیل دنبال گردیده است: معرفی و بررسی تزئینات به کار رفته در آیین نخل برداری چهار حوزه فرهنگی ذکر شده ، توصیف فرایند نخل بندی و نخل آرایی در این چهار خرده حوزه ، بررسی ارزش ها و عقاید و رفتارهای ویژه مردم این مناطق؛ تحلیل جایگاه فرهنگی نخل در بین مردم ،همچنین اهداف اصلی این پژوهش بررسی زیبایی شناسی پیکره چوبی نخل، بررسی معنای فرهنگی تزئینات نخل ، بررسی تأثیر حسی تزئینات بکاررفته در آرایش نخل بر مخاطبان آن ، درک نقش زنان در تزیین نخل و نخل برداری و مقایسه تطبیقی تزئینات نخل در چهار خورده حوزه فرهنگی مورد پژوهش را شامل می شود . پژوهش حاضر پژوهشی است بنیادی که با مشاهده مشارکتی و تحلیل کیفی از منظر جامعه شناسانه را برگزیده است و نیز شیوه تفسیری و توصیف فربه کیلفورد گیرتز در فرایند جمع آوری و تحلیل داده ها مورد توجه قرار گرفته است. فنون گردآوری داده ها در این پژوهش شامل مشاهده مستقیم و مشارکتی، مصاحبه عمیق، عکس برداری و فیلم برداری و استفاده از اسناد مکتوب می باشد و با توجه به سوابق پژوهش نخل برداری در حوزه فرهنگی یزد با دیگر مناطق تفاوت هایی دارد.عمده ترین تفاوت ها را می توان در سازه، اندازه سازه، تزئین و شیوه اجرا بیان کرد که در حوزه پژوهش (چهار خرده حوزه فرهنگی اردکان، تفت، میبد و یزد) نیز تفاوت های مذکور مشاهده می گردد. در تزیین، عناصر بومی و هنر مردمی تأثیرگذار است. عناصر تزئینی، نشأت گرفته از باورهای سنتی و عقاید مردمی است و با نذر و حک کردن نام وقف کنندگان ریشه های هنر مردمی را آشکار می کند. تزئینات با توجه به محیط پیرامونی، رفتارهای سنتی، محله ای و شهری از ساده به ترکیبی و تعدد تزئینات تغییر می یابد. آیین نخل آرایی، با مشارکت مردمی صورت می گیرد. در این مشارکت زنان مناطق کوچک و محلات با توجه به ذهنیت تاریخی حضورشان در جامعه و منع های سنتی فرصت حضور و ارائه نقش کلیدی تر را پیدا می کنند. این مشارکت متناسب با روحیه و توانمندیهای زنانه آن ها می باشد.

چکیده: خمسه نظامی از اواخر قرن هشتم هجریی به دلیل داشتن داستانهایی عاشقانه و غنایی مورد توجه نگارگران ایران قرار می گیرد. دربسیاری از داستانهای خمسه زنان قهرمانان اصلی هستند و یا در داستان نقشی اساسی دارندکه خود بیانگر میزان اهمیت زنان نزد نظامی است. نظامی بر خلاف نگاه منفی رایج به زنان در جامعه با رویکردی مثبت ، جایگاهی رفیع به آنان می بخشد. در این رساله به چگونگی بازنمایی زنان در تصاویر خمسه قرن نهم( خمسه برلاس) و قرن دهم (خمسه تهماسبی ) پرداخته می شود.بررسی نگاره ها با توجه به تعریف جامعه شناسی هنر پیر بوردیو و نظریه تأثیر میدانهای مختلف در خلق اثر هنری صورت می پذیرد. میدانهایی چون میدان ادبی، تاریخی ، فرهنگی، اجتماعی ، اقتصادی و... . میزان تأثیر این میدانها در به تصویر کشیدن زنان در خمسه های مذکور، از جمله موارد مورد بحت در این رساله است. در نتیجه گیری نهایی می توان گفت : بازنمایی تصویر زن در خمسه قرن نهم( خمسه برلاس) به دلیل سبک هنری بهزاد و توجه او به واقعگرایی اجتماعی ، بیشتر برگرفته از زمینه ها و یا میدانهای اجتماعی و فرهنگی عامه است . اما زنان در قرن دهم (خمسه تهماسبی ) به دلیل نظارت شدید شاه و دربار بیشتر متجمل و از جنس زنان درباری هستند . کلیدواژه ها: ،خمسه،نظامی،زن، نگارگری ، نظریه میدان

خوشنویسی از مهمترین هنرهای اسلامی است و بی گمان در طول تاریخ تمدن اسلام شریف ترین و معنوی ترین هنری است که توسط مسلمانان به کار گرفته شده است . راز این عظمت و اعتبار درواقع چیزی جز پیوند خوشنویسی با کلام وحی و قرآن نیست. نگارش آیات قرآن با زیبایی تمام و عمل به آیات همواره دغدغه خوشنویسان بوده و لذا در سنت خوشنویسی اسلامی روند تعلیم و انتقال دستاوردهای هنرمندانه خوشنویسان با مولفه ها ، باورها و اعمال خاصی همراه شده است . شکل گیری تصوف به طور رسمی از دوره مغول و به وجود آمدن فرقه های فتوت از قرن هشتم آغاز شد و غرض ایشان از داشتن همچین تشکیلاتی و حفظ جمعیت خود وا داشتن طبقه عام به رعایت اخلاق حسنه و ترک عادات ذمیمه بود. آنها مرام و آداب و احکام و علائم خاصی داشتند که در کتبی به نام فتوت نامه مدون می کردند.)مقاله سید رضی موسوی :1390) در بررسی متون فتوت نامه ها ، نمونه های تدوین یافته از یک نظام کامل تربیتی که منجر به آفرینش های عظیم هنری شده است ، دیده میشود. با دقت نظر در این اصول ، میتوان به راه حل های منطقی برای آموزش های هنرهای سنتی در زمان حال رسید. آموزش این متون بیشتر معطوف به بعد روحانی انسان است تا بعد جهانی.تحلیل مجموعه رسالات فتوت نامه ها می تواند مبنای اندیشه ای خاص هنرمندان ایرانی را که آثار شگرف و بدیعی در زمینه هنر ایرانی – اسلامی به وجود آورده اند تا میزان قابل توجهی مشخص و راه را برای درک بهتر مولفه های آموزشی هنرهای سنتی ایرانی باز کند. (مقاله بهمن فیزابی:1387) در بررسی متون فتوت نامه ها که مربوط به پردازش و آموزش شاگرد است باید مایه اساسی کار از متون اصلی استخراج شود ، در مرتبه دوم باید یک نظام کاملا" تربیتی را به دست دهد و همه اجزا و اندام هایی که در ساختمان این نظام مورد نیاز است فراهم شده باشد(بهمن فیزابی:1387). تحت تاثیر متون فتوت نامه ها ، خوشنویسان ،رسالاتی در زمینه خوشنویسی برای صنف خود نگارش کردند که طبق آن خود را ملزم به رعایت آن آداب می دانستند و به تعلیم و تربیت می پرداختند که بیشتر این رسالات در دوره صفوی تدوین شد و اکثر آنها به شیوه های نظری و عملی ، هر دو در راستای هم توجه نشان دادند .

آیین ها یکی از قدیمی ترین نمود های فرهنگ در هر جامعه ای محسوب می شوند.بخش مهمی از این آیین ها، آن دسته از آیین هایی هستند که به واسطه بنیان های ایدئولوژیک و کارکرد مورد انتظارشان به صورت تک جنسیتی اجرا می شوند. معمولاً در این گونه آیین ها حضور جنس مخالف بنا به دلایلی نهی شده و ممنوع است و تمام وظایف و مراحل اجرای آیین به عهده یک جنس است. در این پژوهش سعی شده است با نگاهی به آیین های زنانه در ایران دسته بندی مناسبی از آنها ارائه شود و ضمن شناخت منطق حاکم بر این آیین ها جایگاه آیین"زن شاهی" بین این گونه از آیین ها مشخص گردد. آیین زن شاهی به واسطه ویژگی های ساختاری منحصر به فردی که دارد به عنوان مورد مطالعاتی این پژوهش انتخاب شده است. مهم ترین ویژگی های این آیین اجرای آن در بهار، انتخاب شاه و تشکیل دربار شاهی، الزام خروج مردان از محدوده اجرای آیین و تنبیه شدید مردان خاطی است. در این پژوهش با رویکرد انسان شناسی نمادین به سوژه خود نگاه کرده و با استفاده از شیوه ویکتور ترنر در این رویکرد به تحلیل داده های بدست آمده از آیین مورد نظر پرداخته شده است این رویکرد فرهنگ را مجموعه ای از معانی می داند که از خلال نمادها و نشانه ها درک و تفسیر می شود، در نتیجه برای درک آن باید ابتدا به سراغ تحلیل این نمادها رفت. این رویکرد فرهنگ را یک سیستم مستقل معنایی دانسته که توسط کلید "تفسیر" نمادها و آیین ها را رمزگشایی می کند. با توجه به این شیوه تحلیل و نتایج آن به نظر می رسد با آیینی چندلایه روبرو هستیم که بخشی از آن وابسته به نظام جوامع کهن کشاورزی و بخش دیگر وابسته به نظام فکری جامعه مردانه است. بخش مهمی از صنعت سینما وام دار ژانر مستند است و این ژانر با ویژگی های خاص خود تعریف می شود. یکی از شاخه های مهم سینمای مستند، سینمای مردم نگار است که به مثابه پلی بین مردم شناسی و سینما عمل کرده و با توجه به رسالتی که ایفا می نماید از حساسیت های خاصی برخوردار است. فیلم شهر زنان به عنوان فیلمی که سوژه خود را "آیین زن شاهی" انتخاب نموده است، به واسطه پرداختن به یک سوژه در حوزه مردم نگاری، با توجه به شرایط و موازین این ژانر نقد شده و در حین مقایسه داده های فیلم و مستندات ارائه شده در این پژوهش به لزوم اجرای تحقیقات گسترده و جامع پیش از شروع روند تولید فیلم تأکید می شود.

درک مولفه ها و روابط آن ها در تصاویر برای رسیدن به ساختار، یکی از راه های رسیدن به معناست. تکرار نقش مایه ها از دوران های بسیار دور تا دوران متأخر پیش از هر چیز نیاز به توضیح درباره ی نحوه ی شکل گیری و معنایی که القا می کرده است، دارد. روش آیکونوگرافی در تفسیر آثار هنری می کوشد تا پس از توصیف دقیق تصویر با روشی تطبیقی پیوند میان تصویر و متن را نشان دهد و با آشکار ساختن الگوی ساختاری مکرر در فرهنگ های مختلف به تحلیل معنایی این تصاویر بپردازد. یکی از نقش مایه هایی که از دوران های کهن (مثلا بر روی سفال های شهر سوخته، سه هزار سال پ.م.) تا دوران متاخر و در سراسر جهان تکرار می شود، نقش (ماهی) دوماهی است. این نقش بازنمود صورت فلکی حوت است و در نجوم کهن کاملاً شناخته شده است. در فرش ایران نیز نقشی موسوم به «ماهی درهم» دیده می شود، که توصیفات متعددی از سوی پژوهشگران ایرانی برای آن ارائه شده، ولی با صورت فلکی حوت مرتبط دانسته نشده است. در این پژوهش آیکون دوماهی که در پژوهش های مرتبط با حوزه ی مطالعات فرش، سفال و... «ماهی درهم» نامگذاری شده است، به پرسش کشیده می شود. در این راستا، می کوشیم که با به کارگیری روش آیکونوگرافی و شناسایی تقابل های موجود در ارتباط با این آیکون در استعاره های کلامی و تصویریِ فرهنگ های مختلف و نحوه ی ترکیب آن ها برای القای معنا، در تحلیلی ساختاری، نشان دهیم که ریشه ی این دوگانگی از کجاست. همچنین بر آنیم که با استناد به شواهد تصویری، کلامی و ریشه شناختی، ارتباط این آیکون را با ماهیچه ی پا در نمادپردازی بدن انسان توضیح دهیم.

چکیده: (حداکثر دو صفحه)دست های انسان ازبنیادی ترین اعضای پیکره_ی اوست که درزندگی وی نقش اساسی ایفا می کنند.شاید دست عضوی از بدن است که به کمک آن هم می توان عواطف واحساسات را نشان داد وهم به کمک آن ها می توان کارهای مکانیکی را انجام داد.وقتی ما نمی توانیم با زبان خود مفهومی را منتقل کنیم دست ها به یاریمان می شتابند.با توجه اینکه اولین ابزارها توسط دست انسان برای او ساخته شد دست ابزارساز می شود دست آنقدر برای او اهمیت میابد که دراکثرغارهای نقاط دنیا نقش آن را می توان دید بنابراین دست تبدیل به عنصری کلیدی خواهد شد.درتمام ادیان بزرگ دنیا دست با مفاهیم گوناگون ظاهر می شود،دردین اسلام ودرکتاب مقدس قرآن به وفوربه نقش دست در مفهوم قدرت اشاره شده است:"درآیه ی 10 سوره ی فتح،یداالله فوق ایدیهم"یعنی"دست خداوند بالای دست هایشان است".همچنین دست درنقش طلسم پدیدار می شود وخاصیت جادویی وماورایی به خود می گیرد وبه منظور دفع شر ونیروهای اهریمنی از آن استفاده می شود.به گفته ی ارسطو نیز دست ابزار ابزارهاست.اگر دقت کنیم متوجه این جمله خواهیم شد که دست ها درزندگی روزمره ی انسان ها نقش اساسی واصلی ایفا می کنند.دست های ما از کاربردی ترین اعضای بدن هستند.انرژی بدن انسان از طریق دست هایش به بیرون انتقال میابدبنابراین دست های او خاصیت شفا بخشی میابند.(دست مسیح).دست خدا به عنوان عنصر محافظ وقتی ما در کلام خود به خالق خود می گوییم:خداوندا دست مرا بگیر.یعنی از من محافظت کن.دست ها می نوازند،آرامش می دهند،مهربانی می کنند،محافظت می کنند،درآغوش می کشند،آدمی با دست به اشیا وجهت اشاره می کند.با توجه به مفاهیم متنوع دست،دست در تمام ادیان ازجمله ادیان ابراهیمی،شرقی،وحتی ادیان ابتدایی اهمیتی نمادین خواهند داشت.این حضور نمادین،دراشکال مختلفی متبلور می شود.درشکل عددهای مقدس،اشیای مقدس،و...وبه عنوان نمونه در سنت عربی،خمسه نیز یک کلمه ی عربی است که به معنای واقعی کلمه"پنج"یا همان پنج انگشت دست که نماد حرف پنجم الفبای عبری،"هه"که نشان دهنده ی یک نام مقدس خداوند است.عدد پنج به حواس پنجگانه،پنج رکن اسلام،پنج نماز روزانه ودست فاطمه (س)است.درسنت های دینی دیگر نیز اینگونه است،درمسیحیت نماد دست مریم شناخته شده است،درهندوییسم به حرکت نمادین مودرا که حرکات دست را نشان می دهد اشاره شده است.دراین پژوهش سعی شده به مطالعه وبررسی نقش دست درادیان پرداخته شود وهمچنین نقش آن به عنوان طلسم مورد بررسی وارزیابی قرار می گیرد.روش گردآوری مطالب به صورت اسنادی،کتابخانه ای ومیدانی بوده است.روش تحقیق به صورت نمادشناسی است وهدف ازپژوهش دراین زمینه شناخته شدن هرچه بیشتر این نقش در ایران وسایر ادیان است.امید است انجام این تحقیق زمینه ای برای تحقیقات دیگر شود.

در دنیای امروز، ارتباطات مخابراتی پدیده ای است صنعتی که به واسطه آن امر ارتباط بشر در جای جای دنیا انجام می پذیرد. تلفن همراه با ورود خویش به هر کشور در فرهنگ آن منطقه درهم آمیخته و باتوجه به نوع فعالیت آن اولین نیاز مردم محسوب شده است. منظور از این پژوهش نگرشی مردم شناختی به کاربرد پیامک ها در زندگی مردم است. پژوهش حاضر در پی شناخت، دسته بندی و تحلیل محتوای پیامک ها در مناسبت های مختلف مردم در ایام سال است که به وسیله ی تلفن همراه رد و بدل می شود، تا با شناسایی انواع و اقسام پیامک ها، اثرگذاری آن ها را در ایجاد یا جهت گیری افکار عمومی بررسی کند. این پژوهش مسیر خود را با استفاده از نظریات مکاتب کارکردگرایی، ساختارگرایی، نظریه تفسیرگرایی کلیفورد گیرتز و نظرات الوین تافلر طی کرده است. در این تحقیق به تحلیل کارکردهای پیامک و تلفن همراه، تاثیرات تلفن همراه و پیامک بر زندگی اجتماعی افراد و امور روزمرگی آن ها و در نهایت پیامک های مناسبتی در دسته های کلی با زیرمجموعه های کوچک طبقه بندی و تحلیل شده اند. نتیجه کلی پژوهش این است که پیامک ها ادبیات فولکلوریک هستند و بیان کننده ی اعتقادات و باورها، آیین و آداب و رسوم، دردها و مسائل زندگی روزمره مردم هستند و این رسانه مخاطبانی از هرگروه و سن و قشر را شامل می شود. در ارتباط پیامکی، ارتباطی غیررسمی برقرار است، اما در اعیاد و مناسبت های مذهبی به دلیل رعایت موازین مذهبی، اعتقادی و احترامی که مردم برای بزرگان دین و ائمه قائلند، زبان مورد استفاده در پیامک ها رسمی و معیار است ولی در مناسبت های دیگر پیامک های طنز مشاهده می شود.

مد پاسخی است به یک نیاز فطری که ما آن را به نام تنوع طلبی، زیبا خواهی، کمال جویی و نوگرایی می شناسیم. مد اتفاقی نیست که دیروز و امروز پدید آمده باشد، بلکه همیشه در طول تاریخ بشر بوده، هست و خواهد بود. وگرنه عادات، رفتارها، سنن و ظاهر انسان ها اکنون نیز به همان صورت باستانی و سنتی خود دست نخورده باقی می ماند.بی گمان یکی از خصوصیات انسانی میل به متفاوت بودن و تمایز از دیگران به خصوص در دوران نوجوانی و جوانی است و این در جلوه های انسانی به صورت خودنمایی، تنوع طلبی و نوگرایی بروز و ظهور می کند. به دلیل تأثیر گسترده ی مد و مدگرایی در جامعه به خصوص در بین جوانان و نوجوانان این موضوع توجه محقق را به خود جلب کرد. پژوهش حاضر که نگرشی مردم شناختی است در پی شناخت دلایل استقبال دختران جوان از مدهای جدید و ارایه شده می باشد تا با شناسایی انواع و اقسام مدها، تأثیر آن ها را در فرهنگ جامعه و زندگی جوانان بررسی کند. این پژوهش مسیر خود را با استفاده از نظریات مکاتب کارکرد گرایی، اشاعه گرایی و ساختار گرایی طی کرده است. در این تحقیق، موضوع مد، ویژگی ها، هدف ها، عوامل فردی، روان شناختی و اجتماعی گرایش به مدگرایی، مد و متغیرهای اجتماعی و مد و فرهنگ تحلیل شده و در نهایت مد و مدگرایی در منطقه ی یک تهران، مدل های لباس و تغییرات آن، آخرین مدل های روز لباس و سبک پوشش دختران جوان در منطقه ی یک و هم چنین طرح ها و مدل های لباس طبقه بندی و تحلیل شده اند. نتیجه ی کلی پژوهش این است که مد به تنوع طلبی و سرگرمی نسل جوان پاسخ می دهد و تنوع طلبی جوانان به خودی خود گرایشی مفید و سازنده است و چنان چه در راهی درست به کار گرفته شود و بر اساس فرهنگ و عقاید جامعه ی خودی باشد، قادر است آثار و ثمراتی مثبت و موثر به وجود آورد و موجب شور و نشاط و حتی تکامل زندگی افراد جامعه شود.

توجه بیشتر به مقوله شناخت و معرفی آیین های حنابندان می‏تواند هم در حفظ هویت و اصالت و هم در حفظ سنت و فرهنگی که پدید‏آورنده این آیین ها بوده‏اند تأثیر به‏سزایی داشته‏ باشد. این تحقیق توصیفی - تحلیلی با روش کتابخانه ای – میدانی و هدف توسعه ای و با عنوان "آیین های حنابندان در بندرعباس"، سعی دارد به شناسایی و معرفی آیین های حنابندان که پیوند دین، هنر و ادبیات است، به عنوان یکی از انواع آیین های اصیل ایرانی بپردازد. در پی بیان مختصر تاریخچه کاربرد حنا در جهان و ایران و کشت و تجارت این گیاه در بندرعبّاس به عنوان عنصر اصلی آیین های حنابندان، به علت و پیشینه برگزاری این آیین های مذهبی و نیمه مذهبی پرداخته، همچنین به طور خاص تفکرات رایج درباره حنا و حنابندان شامل مفاهیم اعتقادی، زیبایی، سلامتی و کارکرد آیین های سنتی حنابندان در ایام محرم، اعیاد قربان و فطر، و بارداری و زایمان و ازدواج در شهربندرعبّاس از گذشته تا امروز بررسی می شود، و روند برگزاری این آیین ها توصیف شده و در ادامه به معرفی نقوش سنتی رایج در دهه های گذشته و نقوش هندی رایج امروزی و تکنیک های حناریزی پرداخته می شود. فرقه های متعدد سنّی و شیعه و قومیت های مختلف بلوچ ، عرب و فارس و لر و غیره در این شهر در کنار هم هم زیستی مسالمت آمیز دارند. آیین های حنابندان در بین اهالی این شهر، با وجود تاثیر فرهنگ غربی و آسیب های ناشی از تغییر تفکرات و شیوه های سنتی زندگی، با وجود صدمات بسیار تا حدودی پابرجامانده است. هدف پژوهش، معرفی، بررسی و شناخت کارکردهای آیینی و فرهنگی حنابندان و عوامل انسانی در این آیین ها و نقوش و تکنیک های رایج حناریزی در شهر بندرعبّاس است. بدین منظور نقوش حنا، شیوه های اجرا و دلالت های اعتقادی، فرهنگی و اجتماعی این گونه آیین ها در زندگی مردم بندرعبّاس بررسی می شود. نتایج بدست آمده از پژوهش‏های کتابخانه ای و میدانی که روند مراسم های حنابندان و نمونه‏های نقوش رایج بررسی شده، حاکی از آن است که آیین های حنابندان در بندرعبّاس هم از عقاید و تفکرات دوران باستان و هم از اعتقادات مذهبی تاثیر گرفته اند.

پژوهش حاضر با تاکید بر رشد آپارتمان نشینی، بر اولویت توسعه فرهنگی نسبت به رشد در سایر حوزه ها و نیز یادگیری در خصوص نحوه برقراری ارتباط درست و معقول در یک زندگی جمعی می پردازد. اهداف اصلی این پژوهش توصیف وتحلیل پیامدها و ویژگیهای فرهنگ ورفتاراجتماعی درمناسبات وروابط اجتماعی ساکنین مجتمع، بررسی مشکلات ومسائل فرهنگی واجتماعی آپارتمان نشینی درمنطقه پنج و توصیف وتحلیل رابطه میان سبک زندگی افرادوخانواده هادرمجتمع بافضاهای فرهنگی اجتماعی شهر می باشد که در بخش نتیجه گیری پاسخ مناسب این پرسش ها در قالب چارچوب نظری فرهنگ و شخصیت و کارکردگرایی محقق شده اند. روش استفاده شده ژرفا نگر بوده و از تکنیک های مشاهده، مصاحبه و روش های اسنادی، مطالعات موردی، تک نگاری و خصوصا بحث گروهی بهره جسته ایم. بررسی حقوق و تکالیف شهروندی،کاهش مناسبات همسایگی،سطحی شدن روابط، کاهش اعتماد اجتماعی، تاثیر فضا بر روابط، ضعف در انتقال ارزش ها،کم رنگ شدن روح دینی،عدم شکل گیری اخلاق آپارتمان نشینی از عمده مشکلاتی است که از سوی همسایگان به عنوان چالش های زندگی آپارتمانی مطرح می شود . کلیدواژه: شهروندی، آپارتمان، کلانشهر، زوال همسایگی، همسایگی مجازی، همسایگی قومیتی

به نظر میرسد زندگی فرهنگی بیش از دیگر حوزه های زندگی اجتماعی در معرض تحولات فرهنگی قرار گرفته است و یکی از مهمترین عرصه هایی که این تغییرات فرهنگی را شامل شده، عرصه خانواده و بنیان های آن می باشد. در این پایان نامه، بر اساس مطالعات موجود توجه اندکی به یکی از پیامدهای این تحولات کلان فرهنگی خانواده در برخی زنانی که در موقعیت طلاق عاطفی قرار دارند، داشته است. اما این مساله صرفا با ارجاع تحولات ساختار خانواده و تحولات فرهنگی کلان آن قابل فهم است.که بر اساس یافته های تحقیق دراین پژوهش سعی برآن رفته است تا به بررسی و فهم تاثیر رفتارهای سوء در زنان در گیر با طلاق عاطفی از سه منظر اجتماعی، فرهنگی و زمینه های روانی و ذهنیت برگرفته از این تحولات پرداخته شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. چارچوب نظری ارائه شده در این تحقیق ، نظریه نیازهای مالینوفسکی و پاسخ فرهنگ و تغییر ارزشها و دگرگونی نسلهای اینگلهارت میباشد . در این تحقیق از روش مردم نگاری با رویکرد انسان شناختی و با بهره از تکنیک مصاحبه های عمیق به شکل متمرکز و نیمه متمرکز بر روی چهل نفر از زنانی که با طلاق عاطفی مواجه بوده اند و بر اساس تحولات فرهنگی ،به تبادل احساسات با فردی به غیر از همسر خود پرداخته اند انجام شده است ،میدان تحقیق در این پژوهش ، شهر تهران واقع در دومنطقه شهری بیست و منطقه یک در مراکز مشاوره ، به جمع آوری داده ها پرداخته شده و مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج و یافته های این تحقیق بیانگر آنست که تحولات فرهنگی ، بستری را ایجاد نموده است که هویت های نوین ایجاد شد ه برای برخی از زنانی که با طلاق عاطفی مواجه بوده ، کنشهایی را که به نوعی ناهنجاری شباهت دارد ، به مثابه کنشی اخلاقی-هنجاری و بر مبنای حقوق فردیشان تعبیر و تفسیر می کنند و چنین بر می آید که تغییر معنایی این کنش انحرافی وگسترش معنای جدید آن می تواند بستری برای شیوع بیشتر این پدیده و اقناع کنشگران جدید در این زمینه خاص باشد.