نام پژوهشگر: شهرام ابراهیمی درخشان
شهرام ابراهیمی درخشان مجتبی مقصودی
مسلمانان شیعه در کشورهای منطقه خاورمیانه، یک کیان جغرافیایی واحد را تشکیل داده اند که دارای وزن سیاسی و بین المللی خاصی است که در ادبیات روابط بین الملل آن را ژئوپلیتیک شیعه می نامند. اصلی ترین عامل تشکیل ژئوپلیتیک شیعه، پیوند گفتمانی مسلمانان شیعه و بلوک بندی آنان براساس همین مولفه است.به عبارت بهتر، ژئوپلیتیک شیعه، بر پایه عامل ژئوکالچرال قوام یافته و منطقه ای به نام " هلال " شیعی را تشکیل داده است. از آنجا که شیعیان از بدو پیدایش خود، معترض حوادث تاریخی بعد از جانشینی پیامبر بودند، همواره مورد تهدید و تعرض گفتمان رقیب خود قرار گرفتند و این امر به نوبه خود موجب پراکندگی آنها در جغرافیای جهان اسلام شد. به تدریج ایران تبدیل به بزرگترین مامن شیعیان شد و تشکیل دولتهای شیعی، در ایران موجب تقویت هر چه بیشتر آن شد. امنیت ژئوپلیتیک شیعه، از زمان صدر اسلام، با تهدیدهای جدی مواجه بوده است و با تشکیل امپراتوری عثمانی، این تهدیدات حالت جنگ رسمی بین دو دولت شیعی ایران و سنی عثمانی به خود گرفت. با ورود به عصر جدید، این تهدیدات، تنوع بیشتری یافت. ژئوپلیتیک شیعه، دارای موقعیت بسیار حساس ژئواکونومیکی نیز هست و آن بدلیل تسلط بر منابع غنی انرژی و موقعیت ترانزیتی کشورهایی چون ایران، عراق و بحرین و آذربایجان است. همین امر، موجب حضور نیروهای فرامنطقه ای، شد که این خود به تهدیدی دیگر برای امنیت ژئوپلیتیک شیعه بدل شده است. همچنین، فرزند نامشروع مدرنیته در منطقه خاورمیانه، یعنی بنیادگرایی دینی و سلفی گری، که ادامه میراث اختلافات گفتمانی از صدر اسلام، ولی با اشکال بسیار رادیکال تر است، به بزرگترین تهدید امنیتی شیعه تبدیل شده است و تحولات بهار عربی و شعله ور شدن جنگهای شیعه و سنی موید این واقعیت است.پیداست که تهدید دیگری نیز امنیت ژئوپلیتیک شیعه را بطور جدی با خطر مواجه ساخته و آن، میراث جنگ جهانی دوم و تشکیل دولت اسرائیل، بوده است که با وقوع انقلاب اسلامی ایران و مواضع ضد اسرائیلی آن، ابعاد وسیعی به خود گرفت. در میان این تهدیدات، بنیادگرایی سنی و سلفی گری به عنوان مهمترین تهدید امنیتی ژئوپلیتیک شیعه، بدلیل همسایگی با ژئوپلیتیک شیعه و صبغه رادیکال آن، قلمداد می شود.