چکیده: امروزه بسیاری از ورزشکاران در رشته های مختلف ورزشی به منظور بالا بردن توانایی و انرژی بدنی خود، کسب تناسب اندام دلخواه و رشد عضلانی از مکمل های ورزشی متعددی استفاده می کنند. این مکمل ها در انواع مختلفی موجود است، از جمله: ویتامین ها، مواد ترکیبی و ساختگی، کراتین و ...، که برخی حاوی ترکیبات هورمونی و پروهورمون هایی هستند که علاوه بر داشتن عوارض جانبی بر روی سلامت انسان موجب مثبت شدن تست دوپینگ در رقابت های معتبر ورزشی خواهد شد. دسته ای از ترکیبات هورمونی استروئیدهای آنابولیک هستند که باعث افزایش بافت ماهیچه ای می گردند و دارای عوارض متعددی هستند که از سوی کمیته ی بین المللی المپیک و سازمان جهانی مبارزه با دوپینگ ممنوع اعلام شده اند. بنابراین جامعه ی ورزشی باید از خطر مکمل های ورزشی که حاوی استروئیدهای آنابولیک ممنوعه هستند و روی برچسب مکمل ذکر نشده است، آگاه باشند. به دلیل فقدان یک روش استاندارد و معتبر برای آنالیز و جست و جوی ترکیبات دوپینگی ممنوع شده توسط کمیته های بین المللی ورزشی در کشور، در این پژوهش برای اولین بار، در تنها آزمایشگاه مرجع کنترل غذا و داروی وزارت بهداشت، یک روش معتبر جهت تعیین مقدار و جست و جوی برخی از این ترکیبات راه اندازی گردید و مکمل های ورزشی متعددی مورد بررسی قرار گرفت. این روش شامل استخراج آنالیت از مکمل ها با استفاده از استونیتریل و تزریق مستقیم آن به دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا (hplc) است. تاثیر متغیرهای مختلف مانند فاز متحرک، ستون ، دمای ستون، ph و برخی تداخل ها نیز بررسی گردید. شرایط بهینه ی بدست آمده به صورت فاز متحرک آب-استونیتریل با نسبت 70:30 ، ستون ods، دمای ستون 35 درجه سانتیگراد، حجم تزریق 100 میکرولیتر، طول موج دتکتور 280 نانومتر و سرعت جریان فازمتحرک 1.2 ml/min می باشد. هیچ تداخلی با ترکیباتی که از نظر ساختاری با آنالیت مشابه هستند، کراتین، ویتامین های محلول در آب و چربی و اسید آمینه هایی که ممکن است در مکمل ها وجود داشته باشند، مشاهده نگردید. در این تحقیق یک روش معتبر، ساده، ارزان قیمت و انتخاب پذیر برای اندازه گیری برخی استروئیدهای آنابولیک به مراجع نظارتی برای انجام آزمایش های کنترل کیفی مکمل های ورزشی ارائه می گردد.

درسال های اخیر، استفاده از مکمل های ورزشی دربین ورزشکاران حرفه ای و غیرحرفه ای بسیار رواج یافته است و ورزشکاران از این مکمل ها به عنوان بخشی از رژیم غذایی خود استفاده می کنند. متاسفانه در این میان، افرادی با اهداف سودجویانه و سوء این مکمل ها را به مواد انرژی زا(دوپینگی) آلوده کرده و باعث بدنام شدن ورزشکاران حرفه ای می شوند. استروئیدهای آنابولیک دسته ای از این مواد نیروزا هستند. استروئیدهای آنابولیک، مشتقات صناعی هورمون های مردانه یا تستسترون می باشند که به عنوان مواد دوپینگی در مکمل های ورزشی مورد استفاده قرار می گیرند. از آنجایی که در کشورمان روش ویژه-ای برای شناسایی و تعیین مقدار مواد دوپینگی در مکمل های ورزشی راه اندازی نشده است تصمیم بر آن شد که در جهت رسیدن به این هدف پژوهشی صورت گیرد. در این پژوهش ابتدا به بررسی ومطالعه روش هایی که در گذشته انجام شده است پرداخته شد. درتمامی روش های پیشین از دستگاه های کروماتوگرافی(gc,gcms, hplc) و همچنین روش الکتروفورز استفاده شده است. دستگاه الکتروفورز نسبت به دستگاه های دیگر تجزیه ای حد کمی و حد تشخیص بالایی دارد و برای تعیین مقدار مواد دوپینگی در مکمل های ورزشی چندان مناسب نیست. دستگاه های کروماتوگرافی هم دارای تجهیزات بسیارگرانقیمت هستند. لذا در این پژوهش برای دستیابی به روش اندازه گیری استروئیدهای آنابولیک از روش الکتروشیمی و دستگاه پلاروگرافی استفاده شد. هدف اصلی در این تحقیق ابداع روش اندازه گیری و استخراج استروئیدهای آنابولیک از مکمل-های ورزشی، بهینه سازی و استاندارد کردن روش برای استفاده در سازمان مرجع غذا و دارو کشور است. در نهایت شرایط بهینه شده روش با استفاده از دستگاه پلاروگرافی به شرح زیر می باشد: حلال: آب و استونیتریل(1:1). ph: 2. spe: c18. نوع الکترولیت پشتیبان: kcl. غلظت الکترولیت پشتیبان: m 01/0. زمان سانتریفوژ: 25 دقیقه. زمان سونیکیت: 10 دقیقه. پتانسیل انباشتگی(v): v3/0-. زمان انباشتگی(s): s900. سرعت اسکن پتانسیل ((v.s-1: ((v.s-101/0. الکترود مرجع: ag/agcl. زمان دمیدن گاز بی اثر(s): s300. در مرحله بهینه سازی و استخراج استروئیدهای آنابولیک از مکمل های ورزشی ، دستگاه اسپکتروفوتومتر uvمورد استفاده قرار گرفت. از این دستگاه بیشتر به منظور اطمینان از حذف گونه های مزاحم و استخراج استروئیدهای آنابولیک استفاده شده است.این روش که در ابتدا ابداع و سپس بهینه سازی و استاندارد سازی شد روش نوین و بسیار ساده و ارزان است که قبلا در هیچ پژوهشی مورد استفاده قرار نگرفته است.

گیاهان دارویی و داروهایی که از آن ها تهیه می شوند، هرگز به طور کامل کنار گذاشته نشدند. آن ها به دلیل دارا بودن خواص درمانی متمایز و همچنین ویژگی های ساختمانی طبیعی به طور وسیعی مورد توجه می باشند. همچنین مردم و عطاری ها نیز هیچ وقت استفاده از این مواد را متوقف نکرده اند و طب سنتی را به شکلی که از پدران و اجداد خود به ارث برده اند همواره پاس داشته اند. با گذشت زمان بر تعداد گیاهان دارویی شناخته شده افزوده شد و زمینه های کاربرد آن ها نیز گسترده تر گردید. علی رغم تصور رایج بین مردم که داروی گیاهی اگر فایده نداشته باشد، ضرر هم ندارد، در واقع طبیعی بودن دارو را دلیلی برای بی ضرر بودن آن می دانند، اما بسیاری از گیاهان دارویی، ممکن است به لحاظ آلودگی های میکروبی، فلزات سنگین و باقیمانده سموم دفع آفات کشاورزی کیفیت و ایمنی مطلوب خود را از دست بدهند. در این تحقیق یک روش ساده، ارزان و در دسترس برای اندازه گیری باقیمانده سموم ارگانوفسفره دفع آفات در گیاهان دارویی گل گاوزبان و رز چینی با استفاده از روش استخراج جامد-مایع با کمک اولتراسونیک و پیش تغلیظ بوسیله میکرواستخراج مایع-مایع (dllme) و کروماتوگرافی گازی با آشکارساز fid انجام دادیم. حلال استخراج کننده در مرحله اول وپراکنده ساز در مرحله ی دوم استون و حلال استخراج کننده در مرحله ی دوم (پیش تغلیظ) بروموبنزن می باشد. در این روش آنالیز به منظور بهینه سازی روش کروماتوگرافی عواملی مانند نوع ستون و برنامه ی دمایی و در مورد روش استخراج عواملی مانند نوع و مقدار حلال ها و زمان استخراج مورد بررسی قرار گرفت. بازیافت برای هر آنالیت در گستره 85 تا 95 درصد و حد تشخیص روشg. g-1 μ 5/0 می باشد. در مقایسه با سایر روش های آماده سازی مرسوم نمونه ها، روش مورد نظر سریع، آسان، دارای فاکتور تغلیظ بالا و مصرف کم حلال می باشد.

در سال های اخیر، استفاده از مکمل های غذایی در بین بیماران و ورزشکاران و حتی افراد معمولی بسیار رواج پیدا کرده است و افراد از این مکمل ها به عنوان بخشی از رژیم غذایی خود استفاده می کنند. در حالی که این مکمل ها باید از لحاظ مقدار و محتوای درونی، کاملاً دقیق و ایمن باشند تا عوارض جانبی آن به حداقل برسد. یکی از انواع مکمل ها، آنزیم coq10 است که در برخی بیماری ها مخصوصاً بیماری های قلبی، سرطان و ایدز همچنین در ورزشکاران مورد استفاده قرار می گیرد. کوآنزیم q10 یا coq10، یک کمک آنزیم برای آنزیم هایی است که تامین کننده انرژی و سوخت وساز بدن هستند. این مکمل نیز مانند سایر مکمل ها، باید از نظر محتوا، مورد آنالیز قرار گیرد. از آنجایی که در کشورمان روش استاندارد و معتبری برای شناسایی و تعیین مقدار coq10 راه اندازی نشده است، در این پژوهش تلاش نمودیم به این مهم دست یابیم. در تمامی روش های پیشین از دستگاه های کروماتوگرافی مایع (hplc) استفاده شده است که دارای تجهیزات گران قیمتی است. لذا در این پژوهش تلاش شده است تا به روشی معتبر و ساده و قابل دسترس، جهت اندازه گیری و استخراج coq10 از مکمل های غذایی و بهینه سازی آن روش، برای استفاده در سازمان های نظارتی غذا و داروی کشور دست یابیم. این روش شامل استخراج آنالیت از درون مکمل با استفاده از حلال اتانول و انجام واکنش craven’s به روی آن و در نهایت اندازه گیری طیف جذبی آن، به روش اسپکتروفوتومتری فرابنفش- مرئی می باشد. شرایط بهینه شده روش شامل اتانول به عنوان حلال، طول موج ماکزیمم جذب (max?) nm 625، l?150 سدیم هیدروکسید %3 در اتانول و l? 10 حجم اتیل سیانواستات می باشد. بازیافت coq10 از درون مکمل 55/100 درصد بود. منحنی کالیبراسیون در محدوده 0/5 تا g/ml? 0/200 خطی بود. حدتشخیص روش g/ml? 0/1 بود و حد کمی روشg/ml? 6/3 بود. میانگین rsd روش 38/2% بود. در آخر نیز 6 برند مختلف از مکمل های کوآنزیم q10، با استفاده از این روش مورد آزمایش قرار گرفت و مقدار coq10آنها اندازه گیری شد. این روش بسیار ساده، ارزان قیمت و انتخاب پذیراست که برای اولین بار راه اندازی شده است و هیچ تداخلی با ترکیباتی که از نظر ساختاری با آنالیت مشابه هستند مانند ویتامین های محلول در آب یا چربی که معمولاً در مکمل ها وجود دارند، مشاهده نگردید. این روش قبلاً در هیچ پژوهشی مورد استفاده قرار نگرفته است.