توسعه، پیشرفت و ترقی جزو دسته الفاظی هستند که از یک طرف برای همگان واضح و از سوی دیگر مبهم شمرده می شوند و کسی قادر به تعریف ساده و بی ابهام از آنها نیست! به راستی آیا باید به سوی توسعه و پیشرفت گام برداشت؟ اگر آری؛ آن چیست و چگونه باید به سمت آن حرکت کرد؟ چه مواردی را باید در این سیر لحاظ کرد؟ و چندین و چند سوال دیگر! در این رساله بحث شده است که توسعه و پیشرفت؛ ملاک و مولفه ی عمل است و نمی توان و نباید آن را از روی ظواهر و لوازم مدرن شناخت. برای این منظور نیز؛ ابتدا باید نسبت توسعهیافتگی با فرد بررسی شود و سپس آن را مرآتی برای تبیین مفهوم توسعه در یک نظام اجتماعی قرار دهیم. در این صورت یک عمل زمانی پیشرفته است که برای خود مبنای علمی ، ارزشی ، فنی و مدیریتی داشته باشد و این 4 ضابطه؛ تئوری ذاتی توسعه را تشکیل می دهند. تبیین مفهوم توسعه از این زاویه و توجه به بنیان های هویتی جامعه ایران؛ ما را در مسیر دست یابی به ملاک ها و مولفه های الگوی توسعه و پیشرفت بومیِ ایران قرار خواهد داد. اصولی که از عقلانیتِ پایه (عقلانیت مرجع) ایران و بر پایه جامعه شناسیِ هویتِ ایرانی قابل استخراج هستند. و آنچه که از بررسی فوق برمی آید، سه اصل عقلانیت، عدالت اجتماعی و معنویت می باشد. اصولی که باید به عنوان معیار در مدل پیشرفت ایرانی مورد نظر قرار گیرند و هر گونه برنامه ریزی نه تنها در بستر آن ها؛ بلکه برای تحقق آن ها صورت گیرد. امّا از آنجا که شهر و اصولاً مدنیّت در مسیر جامعه سازی و پیشرفت نقش اساسی دارد و از جهت دیگر مدیریت شهر و مسائل مربوط به آن؛ در بستر برنامه ریزی شهری اتفاق می افتد، نقش برنامه ریزی شهری در مسیر جامعه سازی بسیار مهم و لزوم خروج آن از جایگاه حداقلی تسهیل عبور و مرور! احساس می شود. در به دست آوردن نتایج فوق از روش سقراطی و استراتژی پژوهشیِ نظریه پردازی داده بنیاد بهره گرفته شده. کلید واژه ها: توسعه، پیشرفت، عقلانیت پایه، معنویت، عدالت، عقلانیت، برنامه ریزی.