فهم و درک قواعد دستوری به ویژه ساختمان فعل و جمله در هر متنی موجب آموزش آسان و درست آن می شود؛ بررسی ساختمان فعل و جمله در دیوان حافظ که از متون زیبای فارسی است علاوه بر یادگیری آسان آن بسیاری از دقایق آن را آشکار می سازد و طرح مباحث دستوری در قالب جملات و ترسیم نمودار و تعیین نقش نحوی کلمات در زیر نمودار موجب حل شدن بسیاری از مشکلات دستوری می گردد. در میان مباحث دستور زبان فارسی، شناخت ساختمان فعل و جمله، در دستور تاریخی از اهمیّت بسیاری برخوردار است؛ بنابراین بررسی مباحث مذکور در متون کلاسیک فارسی امری ضروری است. در این پایان نامه که متشکّل از دو فصل است، به بررسی ساختمان فعل و جمله در دیوان حافظ پرداخته شده است. فصل اوّل پایان نامه ساختمان ظاهری و زمان افعال را بررسی می کند. ساختمان افعال ابتدا در چهار قسمت افعال ساده، پیشوندی، مرکب و عبارتهای فعلی بررسی شده و سپس به چهار مبحث افعال اسنادی، ناقص، دعایی و تابع پذیر پرداخته شده است؛ سپس زمان افعال در نه قسمت فعل ماضی مطلق، استمراری، بعید، نقلی و التزامی و فعل مضارع اخباری و التزامی و فعل مستقبل و فعل امر و نهی بررسی شده و برای هر مورد اوّلین نمونه از دیوان حافظ ذکر شده است. در فصل دوّم پایان نامه ساختمان جمله در دو بخش جمله ساده و مرکّب بررسی شده است. جمله های ساده شامل جمله های دو، سه و چهار جزئی می باشد و جمله های مرکب از جمله های مرکب دو فراکردی شروع شده و با جمله ی مرکب شش فراکردی خاتمه می یابد و برای هر نمونه، از کوچکترین جمله ساده تا جمله مرکّب شش فراکردی یک نمودار درختی رسم شده است.