عنوان: تأثیر کتاب درمانی شناختی به صورت گروهی بر رضایت زناشویی بانوان مقدمه دست یابی به جامعه سالم در گرو سلامت خانواده می باشد و با توجه به این که تحقق خانواده سالم مشروط به برخورداری افراد آن از سلامت روان و داشتن رابطه های مطلوب با یکدیگر است، لذا سالم سازی روابط بین اعضای خانواده اثرات مثبت فراوانی را در جامعه به دنبال خواهد داشت چرا که نابسامانی زناشویی و طلاق بعد از مرگ ناگهانی در خانواده، از مهمترین عوامل تنیدگی زای افراد خانواده به حساب می آیند ( حسین پور، 1389). از آنجا که سبک شناختی هر فرد مسأله ای مهم در روابط زناشویی ست، بازسازی شناختی در افراد و کمک به آن ها جهت شناخت خطاهای شناختی و سبک اسنادی خود گام مهمی در امر کاهش تعارضات خانوادگی است. از سویی دیگر، با توجه به این نکته که مشکلات افراد اساساً مشکلات بین شخص و رابطه ای است، لذا درمان آن هم باید در رابطه با دیگران صورت گیرد که گروه درمانی شناختی روشی مفید در این زمینه می باشد (فری، 1382). این پژوهش همچنین به دنبال حل مشکلات خانوادگی در افرادی ست که تشخیص بیماری خاصی ندارند و تنها به دلیل کمبود آگاهی و یا کمبود مهارتهای ارتباطی دچار مشکل شده اند و کتاب درمانی در این زمینه یک مولفه اصلی درمان در جهت ارتقاء آگاهی است(تبریزی، 1383).افزایش روز افزون مشکلات وناسازگاری زناشویی و به دنبال آن افزایش درصد طلاق طی سال های اخیر و به خصوص طلاق عاطفی و پیامدهای سوء آن بر خانواده و تربیت فرزندان، ضرورت و اهمیت توجه به موضوع روابط زوجین را بر جسته ساخته است (مومن زاده، 1384). در این پژوهش متغیر مستقل کتاب درمانی شناختی به صورت گروهی می باشد که بر اساس رویکرد شناختی و برنامه شناخت درمانی گروهی و کتاب درمانی و فنون گروه درمانی توسط پژوهشگر تدوین شده است و متغیر وابسته رضایت زناشویی افراد شرکت کننده در آزمون می باشد. بر اساس ادبیات پژوهش فرضیه ها و سوالات به شرح ذیل تنظیم شد فرضیه 1- کتاب درمانی شناختی به شیوه گروهی باعث بهبود رضایت زناشویی با نوان در مقایسه گروه لیست انتظار و گروه کتاب خوانی می شود 2- تأثیر کتاب درمانی شناختی به شیوه گروهی بر رضایت زناشویی بانوان در طول زمان پایدار است. سوال 1- آیا بین گروه کتاب خوانی و لیست انتظار تفاوت معنا داری در میزان رضایت زناشویی در پس آزمون وجود دارد؟ 2- آیا طول مدت ازدواج تأثیری در میزان رضایت زناشویی دارد؟ . روش شرکت کنندگان و طرح پژوهش: طرح تحقیق از نوع کاربردی و روش آن از نوع نیمه آزمایشی با طرح ها پیش آزمون – پس آزمون – پی گیری با یک گروه آزمایشی و دو گروه کنترل مجزا می باشد. جامعه آماری پژوهش کلیه بانوان شرکت کننده در باشگاه یوگاروان می باشد ( 300 نفر) که براساس نمونه گیری در دسترس 45 نفر از این افراد انتخاب و بر اساس ملاک های رد و شمول در گروه های آزمایشی و کتاب خوانی و لیست انتظار گمارده شدند. غربالگری به کمک مصاحبه اولیه بر روی تمامی داوطلبان انجام شده همگی افراد در دامنه سنی 30 تا 50 سال و طول مدت ازدواج بین 5 تا 15 سال بودند، همگی دارای فرزند بوده و دامنه تحصیلات آنها دیپلم تا لیسانس بود و از سطح اقتصادی اجتماعی یکسانی برخوردار بودند. همچنین هیچ یک از شرکت کنندگان به بیماری روانی یا جسمی خاصی مبتلا نبودند – افراد مطلقه وازدواج های مجدد و کسانی که مشکلات حاد با همسران خود داشتند از گروه حذف شدند. ابزار: جهت سنجش میزان رضایت زناشویی از پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ (فرم کوتاه 47 شوالی) برای هر سه گروه در سه مرحله استفاده شد. اعتبار این پرسشنامه توسط اولسون (4189) 92/0 و سلیمانیان در ایران، 93/0 گزارش شده است. همچنین روایی این مقیاس بین 62/0 تا 95/0 بدست آمده است ( حسین پور، 1389). شیوه گروه آوری داده ها: هر سه گروه شرکت کننده در سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پی گیری دو ماهه پرسشنامه رضایت زناشویی انریچ را تکمیل کردند و نتایج در پایان مورد مقایسه قرار گرفت با این تفاوت که گروه آزمایشی در 8 جلسه دو ساعته در معرض متغیر مستقل کتاب درمانی شناختی به صورت گروهی قرار گرفتند و کتاب به عشق هرگز کافی نیست ( بک، 1386) را مطالعه کرده مورد آموزش شناختی قرار گرفتند. گروه کتاب درمانی، کتاب راه یوگا را در 8 جلسه 2 ساعته مطالعه کردند و هیچ آموزشی شناختی دریافت نکردند و گروه کنترل دوم به صورت لیست انتظار در سه مرحله تنها پرسشنامه را تکمیل کردند. یافته ها بر اساس فرضیه ها و سوالات پژوهش نتایج نشان دادند که کتاب درمانی شناختی به صورت گروهی باعث بهبود رضایت زناشویی می شود بر اساس نتایج تحلیل واریانس بر طرفه بین سه گروه شرکت کننده)، تفاوت افراد بین مراحل پیش آزمون، پس آزمون و پی گیری در مقدار f در سطح 01/0 معنادار بود [f(2,29)=5/16,p<0/01] و نتایج آزمون تعقیبی توکی نشان داد در مرحله پس آزمون بین گروههای آزمایش و کنترل و همچنین آزمایش و کتاب خوانی تفاوت معنا داری وجود دارد ( در سطح p<0/05 ) به این صورت که بیشترین میزان رضایت زناشویی در گروه آزمایش و کمترین میزان آن در گروه کنترل وجود دارد. ولی در مرحله پی گیری این تفاوت تنها بین گروههای آزمایش و کنترل ( در سطح p<0/05) معنا دار بود. با استفاده از تحلیل کوواریانس و پس از بررسی همگنی واریانس و همگنی شیب رگرسیون نشان داده شدکه مقدار f در نمره پس آزمون رضایت زناشویی [f(1,30)=557/346,p<0/001) معنا دار شده و در گروه [f(2,30)=0/38 p<n.s] معنا دار نیست. به عبارتی تفاوتی بین نمرات پس آزمون و پی گیری مشاهده نمی شود و تغییرات پایدار است. همچنین بین دو گروه کنترل کتاب خوانی و لیست انتظار بر اساس آزمون t-test مستقل تفاوت معناداری مشاهده نشد (t=0/25 , p<n.s) همچنین افراد به لحاظ طول مدت ازدواج (کمتر و بیشتر از 10 سال ) تفاوت معنا داری در میزان رضایت زناشویی نشان ندادند. (t=0/45 , p<n.s) بحث و نتیجه گیری با توجه به اینکه برای مداخلات شناختی همواره باید از سطح اول شناخت و به عبارتی خطاهای شناختی مداخله را آغاز گروه در سطوح زیرین یعنی طرحواره ها پرداخت، در این پژوهش کار مداخلات درمانی بر اساس کتاب درمانی گروهی بر روی خطاهای شناختی بر اساس کتاب شناخت درمانی «عشق هرگز کافی نیست»، انجام شد و نتیجه حاصله با سایر پژوهش های پیشین در خارج و داخل هم سو می باشد( بوکام و همکاران، 1990 ؛ نظری، 1390 )به عبارتی کتاب درمانی شناختی به صورت گروهی باعث بهبود رضایت زناشویی می گردد که این یافته بوسیله مشاهدات بالینی درمانگر نیز تأیید می گردد. از سویی دیگر نتایج آزمون تعقیبی نشان می دهد که در مرحله پی گیری تفاوتی بین گروه کتاب خوانی با گروه آزمایشی و لیست انتظار مشاهده نمی شود. این یافته بیانگر این نکته است که گردهم آیی و تبادل اطلاعات افراد به تنهایی و جدا از آموزش های شناختی باعث بهبود نسبی در رضایت زناشویی می گردد ولی از سویی دیگر این آموخته ها آن چنان عمیق و با دوام نیست که بتواند گروه کتاب خوانی را از لیست انتظار جدا کند. به عبارتی تنها آموزشهای مبتنی بر اصول علمی همراه کار منسجم گروهی است که اثرات درمانی داشته و این تأثیر در طول زمان پایدار است که این یافته با دیگر یافته ها هم سو می باشد. هم چنین گروه کتاب خوانی و گروه لیست انتظار که هر دو به عنوان گروه کنترل در پژوهش (بوکام، 1990؛ داتیلیو، 2010؛ نظری، 1390؛ حسین پور، 1389، زادهوش، 1390). شرکت داشتند در میزان رضایت زناشویی تفاوت معنی داری نشان ندادند و این به آن سبب بود که گروه کتاب خوانی هیچ آموزشی دریافت نکرد و نقش درمانگر در این گروه کاملاً خنثی بود. با توجه به آنکه دامنه تغییرات طول مدت ازدواج در افراد شرکت کننده بسیار کم بود ( بین 5 تا 11 سال) و همگی در میانه زندگی مشترک قرار داشتند، لذا طول مدت ازدواج تأثیری در میزان رضایت زناشویی این افراد نداشت که با یافته حسین پور ( 1389) هم سو می باشد. محدودیت ها: نوع نمونه گیری در دسترس از میزان وقت و تعمیم نتایج می کاهد. همچنین به دلیل روش نیمه آزمایشی پژوهش استنباط علی از نتایج باید با احتیاط صورت گیرد پیشنهادها: می توان پژوهش های جدی را به صورت زوج درمانی و مقایسه آن با درمان انفرادی و همچنین مقایسه دو روش درمانی (هیجان مدار در مقابل شناختی) انجام داد. پی گیری های بلند مدت در جهت اطمینان اثر درمان می تواند مفید باشد. منابع - بک، آرون، تی ( 1386) . عشق هرگز کافی نیست.(ترجمه مهدی قراچه داغی). تهران: ذهن آویز، (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1988). - تبریزی، مصطفی(1383). بررسی و مقایسه اثر بخشی گروه درمانی تلفیقی زوج ها، شناخت درمانی بک و کتاب درمانی بر کاهش نارضایتی زناشویی، پایان نامه دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران. - حسین پور، محمد؛ شهرویی، شهریار و عبادی، ندا ( 1389). بررسی اثر بخشی آموزش خانواده درمانی به شیوه شناختی – رفتاری بر رضایت زناشویی. یافته های نو در روانشناسی، 106-95. - زاد هوش، سمیه؛ نشاط دوست، حمید طاهر؛ کلانتری مهرداد و رسول زاده طباطبایی، سید کاظم (1390). مقایسه اثر بخشی گروه درمانی شناختی – رفتاری همراه با توصیه های مذهبی و گروه درمانی شناختی – رفتاری کلاسیک بر کیفیت ارتباط زناشویی بانوان، خانواده پژوهش، (7)25 ، 68-56 - فردی، مایکل( 1382) . شناخت درمانی گروهی. (ترجمه علی صاحبی، حسن حمید پور و زهرا اندوز). مشهد: جهاد دانشگاهی (بی تا). - مومن زاده، فرید، مظاهری، محمد علی وحیدری، محمود ( 1384)، ارتباط تفکرات غیر منطقی و الگوهای دلبستگی با سازگاری زناشویی. خانواده پژوهی ، (4) 1، 378-370. - نظری، وکیل؛ محمد خانی، پروانه و دولت شاهی، بهروز (1390). مقایسه اثر بخشی زوج درمانی شناختی – رفتاری غنی شده و زوج درمانی تلفیقی در افزایش رضایت زناشویی. فصلنامه پژوهش های نوین روان شناختی، (22) 3، 149-175. - baucom, d.m, sayers, s.l & sher, t.g(1990) supplementing behavioral marital therapy with cognitive restructuring and emotional expressiveness training = an outcome investication, journal of consulting and clinical psychology. 58(5), 636-345. - dattilio, f.m(2010). cognitive- behavioral therapy with couples and families. new york; the guilford press - olson, d.m, mecubbin, m,i & barnes, hl(1989). families. california: sage publication inc.