به منظور بررسی تأثیر باکتری های محرک رشد (pgpr) و قارچ تریکودرما (trichoderma harzianum) بر برخی صفات مورفولوژیک و فیزیولوژیک گیاه دارویی ریحان (ocimum basilicum) و کاهش جذب کادمیوم در خاک آلوده به نیترات کادمیوم، آزمایشی گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار در دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. عامل اول شامل نیترات کادمیوم در چهار سطح (شاهد، 30، 60 و 90 میلی گرم بر لیتر)، عامل دوم شامل قارچ تریکودرما (t. harzianum) در دو سطح تلقیح و عدم تلقیح با خاک و عامل سوم شامل باکتری محرک رشد بیوسوپر (azotobacter spp.،azospirillum spp ، bacillus subtillis و psudomonas spp) در دو سطح تلقیح و عدم تلقیح با بذر بودند. نتایج نشان داد که آلودگی نیترات کادمیوم بر صفات مورفولوژیک ریحان تأثیر گذاشته و باعث کاهش پارامتر-های رشدی، عملکرد ماده تر و خشک ریحان شد. حضور باکتری و تریکودرما نیز توانست بر کاهش اثرات کادمیوم بر گیاه ریحان موثر باشد به طوری که در سطوح 30 و 90 میلی گرم بر لیتر کادمیوم، در تیمار های تلقیح شده، وزن تر ساقه کمتر کاهش یافت. در بالاترین سطح آلودگی نیز در تلقیح باکتری، وزن خشک برگ از کاهش کمتری نسبت به عدم تلقیح برخوردار بود. همچنین حضور تریکودرما سبب شد تا ارتفاع و تعداد ساقه های فرعی ریحان نسبت به عدم حضور آن به ترتیب حدود 14 و 36 درصد افزایش یابد. صفات فیزیولوژیک مورد بررسی شامل کلروفیل a، b، a+b، کاروتنوئید، سطح برگ و محتوی کلروفیل برگ (spsd) نیز تحت اثر سمیت کادمیوم قرار گرفت و از روند کاهشی برخوردار بودند. بین باکتری و تریکودرما با کادمیوم در تمامی صفات مورد بررسی برهمکنش معنی داری وجود داشت. حضور باکتری و تریکودرما در بالاترین سطح آلودگی (90 میلی گرم بر لیتر) توانست غلظت کلروفیل a را نسبت به عدم حضور آن ها (به ترتیب 18 و 46 درصد) افزایش دهد. همچنین در حضور آن ها غلظت کلروفیل b وa+b از دامنه تغییرات کمتری در مقایسه با عدم حضور آن ها نسبت به سطح شاهد برخوردار بود. همچنین بیشترین غلظت کاروتنوئید برگ در حضور توأم باکتری و تریکودرما (با میانگین حدود 371 میکرو گرم بر میلی لیتر ) مشاهده شد. از طرف دیگر با افزایش غلظت کادمیوم در خاک غلظت و میزان جذب نیتروژن ریحان در تیمار های تلقیح و عدم تلقیح کاهش یافت. با این وجود حضور تریکودرما در ریشه سبب شد تا میزان جذب نیتروژن در ریشه کمتر تحت اثر کادمیوم محیط قرار گرفته و تغییرات کمتری در آن مشاهده شود. بر اساس یافته ها حضور باکتری و تریکودرما غلظت و جذب کادمیوم را در ریحان افزایش داد. به طوری که بیشترین میزان جذب کادمیوم در اندام هوایی ریحان در حضور تریکودرما (با میانگین 011/0 میلی گرم بر بوته) مشاهده شد. در مجموع به نظر می رسد کاربرد کود های بیولوژیک حاوی میکرو ارگانیسم های باکتریایی و قارچ در بهبود ویژگیهای رشدی و جذب نیتروژن در گیاه دارویی ریحان تحت تنش کادمیوم تأثیر بهتری داشته است و می توان امیدوار بود که با تداوم تحقیقات به گام های عملی در استفاده از میکرو ارگانیسم ها برای رفع آلودگی محیطی دست یافت.