طنز و آیرونی از شیوه های بیان غیر مستقیم هستند که در آثار ادبی بازتاب خاصی یافته اند. این دو شگرد ادبی علی رغم همپوشانی ها و شباهت های فراوانی که با هم دارند، در پاره ای از مواقع از یکدیگر متمایز می شوند. با این که هر کدام دارای انواع مختلفی بوده با کارکردهایی متفاوت، در بعضی موارد، از سوی برخی منتقدین یکسان پنداشته شده و به جای هم به کار رفته اند. بدین روی، نقد و بررسی این دو مبحث از جوانب مختلف، سبب روشن تر شدن زوایای تاریک این دو نوع ادبی می گردد. از منظری دیگر این دو صنعت ادبی مانند سایر فنون بلاغی، در بسیاری از آثار ادبی به کار رفته و عاملی در جذابیت و زیبایی آن ها شده-اند. کلیله و دمنه، مرزبان نامه و بهارستان از جمله این آثارند. بدین سبب نقد و بررسی طنز و آیرونی در سه اثر مذکور، از جهت شناساندن توانایی آفرینندگان این آثار در بهره گیری از این دو صنعت و نیز عینیت بخشی به مفاهیم یاد شده، اهمیت می یابد. در این پژوهش توصیفی – تحلیلی می توان عنوان داشت که طنز و آیرونی گرچه نسبت به هم از جامعیت برخوردارند اما در واکاوی متون مذکور، جامعیت طنز نسبت به آیرونی، قابل مشاهده نیست. به عبارتی آیرونی، به عنوان شگرد اصلی طنزپردازی، در همه طنزها مطرح است اما همه طنزها، متضمن آیرونی نیستند. این دو شگرد در آثار مورد نظر پژوهش؛ از دید محتوایی، بیشتر به مسائل اجتماعی پرداخته و از منظر نوعی، بیشتر از نوع موقعیتی می باشند و در راستای به کارگیری این دو صنعت، کلیله و دمنه را می توان اثری موفق تر معرفی نمود.